Η παγκόσμια επιτυχία του Psy, του οποίου το βίντεο Gangnam Style
«κατέβηκε» δύο δισεκατομμύρια φορές στο You Tube, τράβηξε την προσοχή
στη ζωντάνια της ποπ κουλτούρας της Νότιας Κορέας. Η λάμψη της περνάει
ιδιαίτερα από τα τηλεοπτικά σίριαλ. Εδώ και είκοσι χρόνια, οι κορεατικές
σειρές γοητεύουν το κοινό όλης της Ασίας, αλλά και της Μέσης Ανατολής
και της Ανατολικής Ευρώπης, λανσάροντας ταυτόχρονα τραγουδιστές -
βεντέτες και νέα ήθη στην κατανάλωση.
Για το γαλλικό κοινό η επιτυχία του Νοτιοκορεάτη τραγουδιστή Psy του συγκροτήματος Gangnam Style, το βιντεοκλίπ του οποίου «κατέβηκε» δύο δισεκατομμύρια φορές στο You Tube, δεν αποτελεί παρά την ορατή πλευρά του παγόβουνου. Με εξαγωγές πολιτιστικών αγαθών που το 20111 ανήλθαν σε 3,8 δισεκατομμύρια δολάρια, η Νότια Κορέα κατάφερε μέσα σε δεκαπέντε χρόνια να αναδειχτεί σε ισχυρή πολιτιστική δύναμη που ανταγωνίζεται την Ιαπωνία. Πλέον τα προϊόντα μαζικής κουλτούρας της χώρας αυτής δεν καταναλώνονται μόνο στην Ασία αλλά και σε άλλες περιοχές, μέχρι και στην Ευρώπη όπου πολλοί νέοι παρακολουθούν με ενθουσιασμό τις κορεατικές τηλεοπτικές σειρές - που ονομάζονται TV drama ή απλά drama2- και ακούν την ποπ κορεάτικη μουσική. Μετά το συναυλιακό κέντρο "Ζενίθ" στο Παρίσι, που τον Ιούνιο 2011 φιλοξένησε πέντε από τα πιο διάσημα νοτιοκορεάτικα συγκροτήματα, τον Φεβρουάριο του 2012 ήρθε η σειρά του Μπερσί να ντυθεί στα χρώματα του «κορεάτικου κύματος» (hallyu).
Ο όρος αυτός διαδόθηκε από τα κινεζικά μέσα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Οι δύο πρώτες νοτιοκορεάτικες σειρές μεταδόθηκαν από την κινεζική τηλεόραση το 1993, σε μια ευνοϊκή διπλωματική συγκυρία που έπεται της αποκατάστασης των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών που είχε συντελεστεί ένα χρόνο νωρίτερα. Χρειάστηκε ωστόσο να περιμένουμε μέχρι το 1997 και την επιτυχία του What is Love All About? (MBC, 1991-1992), μιας οικογενειακής σειράς πενήντα πέντε επεισοδίων, και του Star in my Heart (MBC, 1997), μιας σειράς είκοσι επεισοδίων, που στόχευε κυρίως στο νεανικό κοινό, για να διαπιστώσουμε όχι μόνο στην ηπειρωτική Κίνα αλλά και στο Χόνγκ Κογκ και την Ταιβάν, την εκδήλωση ενδιαφέροντος για τις νοτιοκορεάτικες σειρές μυθοπλασίας. Την ίδια περίοδο, η ποπ κορεάτικη μουσική (K-pop) εξαπλώνεται στις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές συχνότητες με χαρακτηριστικά παραδείγματα τους νεαρούς Idols3 όπως το πενταμελές συγκρότημα Η.Ο.Τ., αλλά και τραγουδιστές όπως ο AHN Jaewook, που πρωταγωνιστεί στη σειρά Stars in my Heart. Η μουσική και η τηλεοπτική βιομηχανία κατακτούν από κοινού τις νέες αυτές αγορές που βρίσκονται ακόμη υπό διαμόρφωση.
Η μόδα αυτή εξαπλώνεται σε όλη τη Νοτιοανατολική Ασία. Το 1998, οι νοτιοκορεάτικες σειρές αντιπροσωπεύουν το 56% των εισαγωγών των τηλεοπτικών προγραμμάτων του Βιετνάμ4. Μια σειρά με μελοδραματικό ύφος κάνει πάταγο το 2001. Πρόκειται για το Autumn in my Heart (KBS, 2000) που αναφέρεται στην απαγορευμένη αγάπη μεταξύ ενός νεαρού άντρα και μια νεαρής γυναίκας, οι οποίοι, εξαιτίας ενός λάθους που έγινε στο μαιευτήριο, πέρασαν τα πρώτα χρόνια της ζωής τους θεωρώντας ότι είναι αδέρφια.
Αλλά το «κορεάτικο κύμα» αποκτά άλλες διαστάσεις το 2003, οπότε επεκτείνεται στο ιαπωνικό αρχιπέλαγος με τη μετάδοση του Winter Sonata, όπου η κύρια υπόθεση αφορά και εδώ έναν απαγορευμένο έρωτα. Αρχικά προγραμματισμένη σε ένα δορυφορικό κανάλι του δικτύου ΝΗΚ, η σειρά αυτή γνωρίζει τέτοια αναγνώριση ώστε το 2004 αναμεταδίδεται σε ένα από τα ελεύθερα κανάλια του ομίλου. Η τεράστια επιτυχία της σειράς θα αναδείξει τον πρωταγωνιστή σε πραγματικό σταρ αποφέροντας σημαντικά κέρδη από την πώληση παράγωγων προϊόντων.
Μετά το τέλος της ιαπωνικής κατοχής (1910-1945), η Νότια Κορέα απαγόρευσε την εισαγωγή μαζικής κουλτούρας από την πρώην αποικιακή δύναμη. Παραδόξως η απαγόρευση αυτή συνέβαλε, μέσω των πρακτικών «υπόγειας» μετάδοσης και της αντιγραφής, στην προσέγγιση των δημιουργών των δύο χωρών και βασικά στην εδραίωση της ιαπωνικής επιρροής στην κορεάτικη παραγωγή. Η απαγόρευση ήρθη το 1998 και η πολιτιστική προσέγγιση επιβεβαιώθηκε επισήμως το 2002 με τη συνδιοργάνωση του Παγκόσμιου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου.
Πριν από την έλευση των drama, η ποπ κορεάτικη μουσική είχε καταφέρει να εδραιώσει τη θέση της στην ιαπωνική μουσική κατάταξη χάρη στη νεαρή τραγουδίστρια Boa. Συγκροτήματα όπως οι Shinhwa, οι Dong Bang Sin Gi αλλά και τραγουδιστές όπως οι Rain («Bi») και οι 7even κατάφεραν στη συνέχεια να κατακτήσουν την καρδιά των νεαρών Ιαπώνων. Όσον αφορά τον κινηματογράφο, θα κάνει την είσοδο του στη χώρα το 1999 με την ταινία Shiri, που αποτελεί την πρώτη κορεάτικη ταινία εθνικής διανομής (1,2 εκατ. εισιτήρια) και την ταινία J.S.A. (Joint Security Area) το 2001.
Από το 2003 το εμπορικό ισοζύγιο της κορεάτικης τηλεοπτικής βιομηχανίας αποκτά θετικό πρόσημο. Πάνω από το 90% των προγραμμάτων που εξάγονται είναι του είδους drama. Το 2005 το ύψος των εξαγωγών είναι το τριπλάσιο από αυτό των εισαγωγών. Οι βασικές χώρες εξαγωγής είναι η Ιαπωνία (60%), η Ταϊβάν (11%) και η Κίνα (10%).
Ταυτοχρόνως, ο τουρισμός στον τόπο των γυρισμάτων γοητεύει τους Ασιάτες φανατικούς τηλεθεατές των σειρών. Παρατηρούμε έτσι ότι μετά την προβολή του Winter Sonata το 2003 σημειώθηκε μια άνοδος των Ταϊβανέζων τουριστών κατά 50% και των Γιαπωνέζων τουριστών κατά 40%.
Στην πραγματικότητα είναι η εικόνα ολόκληρης της χώρας που αναβαθμίζεται. Οι νοτιοκορεάτικες επιχειρήσεις με παρουσία στο εξωτερικό εκμεταλλεύονται την επιτυχία των σειρών: η Samsung επέλεξε τον AHN Jae-wook για να παρουσιάσει τα προϊόντα της στο Βιετνάμ. Η Νότια Κορέα γίνεται «τάση» και το πάθος για τις σειρές επεκτείνεται και σε άλλους τομείς της μαζικής κουλτούρας. Μαγειρική, μόδα, ευ ζην... Μέχρι και η εκμάθηση της κορεάτικης γλώσσας επωφελείται. Η κυβέρνηση έχει φτάσει στο σημείο να ενθαρρύνει τη δημιουργία πολιτιστικών κέντρων στο εξωτερικό, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που δεν είναι λίγοι όσοι κάνουν λόγο για άσκηση «ήπιας ισχύος» (soft power).
Οι παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτυχία είναι αρκετοί: η εξαίρετη οικονομική ανάπτυξη, τόσο στη Νότια Κορέα όσο και σε άλλες ασιατικές χώρες, το άνοιγμα των κινεζικών αγορών και η φιλελευθεροποίηση του νοτιοκορεάτικου, βιετναμέζικου και κινεζικού οπτικοακουστικού τομέα, η δημιουργία και η ανάπτυξη πλήθους δορυφορικών και καλωδιακών καναλιών, η παρεμβατική πολιτική της νοτιοκορεάτικης κυβέρνησης, η οποία την περίοδο της κρίσης (1997-1998) επένδυσε στην τεχνολογία της πληροφορικής και στην πολιτιστική βιομηχανία, οι ατομικές πρωτοβουλίες και επιχειρηματικές πρακτικές που ακολουθήθηκαν (ντάμπινγκ, μεταγλώττιση ή και υποτιτλισμός σε τοπικές διαλέκτους) και τέλος ο ρόλος των παράλληλων δικτύων5, ειδικά εντός της κορεάτικης διασποράς και γενικότερα της ασιατικής. Η κυριαρχία της ιαπωνικής μαζικής κουλτούρας στις ασιατικές αγορές (σε πρώτη φάση μέσω των τηλεοπτικών σειρών) κατέστησε δεκτικό το τηλεοπτικό κοινό στα κορεάτικα drama, που στην ουσία αποτελούν τους διαδόχους των ιαπωνικών παραγωγών.
Ο γεωγραφικός χώρος προβολής των drama διευρύνεται ακόμη περισσότερο από τη διετία 2002-2003 και μετά. Στην αρχή υποκύπτουν οι Φιλιππίνες, η Μαλαισία, η Ινδονησία, η Μογγολία, μέχρι και η κεντρική Ασία (Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Κιργιζία). Στη συνέχεια έρχεται η σειρά των χωρών της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής: Αίγυπτος (2004), Τουρκία (2005), Ιράν (2007) και Ιράκ. Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι κατά κύριο λόγο είναιοι ιστορικές σειρές - Immortal Admiral Yi Sun sin (KBS, 2004), Emperor of the Sea (KBS, 2004) -εκείνες που αγοράζονται από τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, όπως ακριβώς θα συμβεί και με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης λίγα χρόνια αργότερα.
Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται το Jewel in the Palace, μια ιστορική σειρά (2003-2004) στην οποία πρωταγωνιστεί μια νεαρή ορφανή που εισέρχεται στην αυλή της Δυναστείας Γιοσεόν ως μαθητευόμενη μαγείρισσα και στην πορεία γίνεται η προσωπική γιατρός του Βασιλιά. Αυτό το drama είναι που θα καταφέρει για πρώτη φορά να διεισδύσει στις ευρωπαϊκές αγορές. Μετά την Τουρκία και την Ουγγαρία, που προβάλλεται το 2008, θα το μεταδώσει η δημόσια τηλεόραση της Ρουμανίας το 2009 και θα ακολουθήσει η Βουλγαρία το 2011.
Στη Δυτική Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, η Νότια Κορέα γίνεται γνωστή προς τα τέλη της δεκαετίας του '90 κυρίως μέσω του κινηματογράφου. Εκεί τη μεγαλύτερη προτίμηση συγκεντρώνουν οι ποιοτικές ταινίες σε αντίθεση με τους Ασιάτες γείτονες που προτιμούν τις ταινίες που απευθύνονται σε ένα ευρύ κοινό.
Στη Γαλλία η κατανάλωση των drama ακολούθησε για καιρό τα παράλληλα δίκτυα. Το ενδιαφέρον εκδηλώθηκε αρχικά από τη γαλλική ασιατική κοινότητα και στη συνέχεια, από τη διετία 2006-2007 και μετά, επεκτάθηκε στο γαλλόφωνο Ίντερνετ. Πολλοί Γάλλοι τηλεθεατές ανακάλυψαν τα κορεάτικα drama διά της οδού της ιαπωνικής μαζικής κουλτούρας6. Υπάρχουν αρκετές δεκάδες ιστοσελίδες που είναι αφιερωμένες στο είδος αυτό. Όμως, μόνο τέσσερις σειρές -οι Damo, Boys Over Flowers, Dream High και The 1st Shop of Coffee Prince- είναι διαθέσιμες σε μεγάλα διαδικτυακά καταστήματα. Οι δεκάδες άλλες διαμοιράζονται μεταξύ ερασιτεχνών στο διαδίκτυο. Μόνο η σειρά Drama Passion (www.dramapassion.com) προσφέρει τη δυνατότητα νόμιμου «κατεβάσματος».
Το drama είναι το ιδανικό πολιτιστικό προϊόν για τον πολλαπλασιασμό των πηγών εισοδήματος, δεδομένου ότι ο εθισμός που προκαλεί δεν εκτείνεται σε μακρά χρονική περίοδο όπως στην περίπτωση των αμερικανικών σειρών με τους «κύκλους», επιτρέποντας έτσι τη διαρκή επανασύσταση κοινοτήτων τηλεθεατών και την ανανέωση των βιομηχανικών τομέων που ενδέχεται να εμπλακούν στην παραγωγή. Η πλειονότητα των σειρών που εξάγονται αποτελούνται από δεκαέξι έως είκοσι τέσσερα επεισόδια μόνο, κάτι που αντιστοιχεί σε μια συνολική προβολή για δύο με δυόμισι μήνες περίπου αν προβληθεί δύο φορές την εβδομάδα. Για τον λόγο αυτό αποκαλούνται «μίνι-σειρές», αν και στην πραγματικότητα δεν είναι.
Οι κορεάτικες «μίνι-σειρές» αποτελούν στην πραγματικότητα μια σύγχρονη οπτικοακουστική εκδοχή των αισθηματικών μυθιστορημάτων. Στο επίκεντρο της πλοκής βρίσκεται πάντα ένας έρωτας που διαδραματίζεται σε ένα σύγχρονο αστικό περιβάλλον. Ωστόσο, δεν έχουμε να κάνουμε με ατελείωτες σαπουνόπερες: τα κορεάτικα drama προβάλλονται στη βραδυνή ζώνη μεγάλης ακροαματικότητας prime time και είναι σχεδιασμένα ώστε να ολοκληρώνονται σε είκοσι περίπου επεισόδια. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες παράλληλες πλοκές που αναδεικνύουν δευτερεύοντες ρόλους, που συχνά γίνονται δημοφιλείς - αυτό δεν συμβαίνει συχνά.
Επαναλήψεις προγραμματίζονται κατά τη διάρκεια των σαββατοκύριακων ή μια ημέρα πριν μεταδοθεί ένα καινούργιο επεισόδιο. Η συνήθης πρακτική για τα drama με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση και με εκτενείς αναφορές στο διαδίκτυο και τον λαϊκό τύπο, είναι να καταναλώνονται γρήγορα, μέσα σε μια εβδομάδα. Ακόμη και οι τηλεθεατές που έχουν εγκαταλείψει τη μικρή οθόνη και παρακολουθούν τις σειρές μέσω των οθονών των υπολογιστών, των έξυπνων κινητών τηλεφώνων ή ταμπλετών -κάτι αρκετά διαδεδομένο στην Κορέα- τείνουν να ακολουθούν τους ρυθμούς προβολής που επιβάλλουν τα τηλεοπτικά κανάλια.
Η προσήλωση του τηλεθεατή δεν επιτυγχάνεται μέσω της καθημερινής προβολής, όπως συμβαίνει με τις σαπουνόπερες, αλλά μέσω της εγγύτητας που υπάρχει μεταξύ του περιβάλλοντος των τηλεθεατών και των χαρακτήρων οι οποίοι συνήθως δρουν στον ίδιο χρόνο και γεωγραφική περιοχή με τους τηλεθεατές (πάνω από 80% του κορεατικού πληθυσμού ζει σε αστικά κέντρα), διευκολύνοντας έτσι την τοποθέτηση καταναλωτικών προϊόντων. Είτε πρόκειται για δημοφιλή στέκια είτε για ηλεκτρονικές συσκευές (με πρώτα τα κινητά τηλέφωνα) είτε για αυτοκίνητα, οικιακές συσκευές, έπιπλα, ρουχισμό ή άλλα αξεσουάρ μόδας, οι πρωταγωνιστές κινούνται σε έναν κόσμο καταναλωτικών αγαθών καθιστώντας τα drama διαμορφωτές καταναλωτικών προτύπων κατά το παράδειγμα της αμερικανικής σειράς Sex and the City.
Υπό την έννοια αυτή το K-drama αποτελεί επέκταση αυτού που γνωρίσαμε στην Ασία ως trendy-drama, ένα είδος σίριαλ που αναπτύχθηκε στην Ιαπωνία κατά τη δεκαετία του '80 με στόχο το νεανικό καταναλωτικό κοινό, στο οποίο πρωταγωνιστούσαν χαρακτήρες οι οποίοι ασκούσαν σύγχρονα και ελκυστικά επαγγέλματα (σχεδιαστές, αρχιτέκτονες, τραγουδιστές κ.ά.) τα οποία τους εξασφάλιζαν σημαντική αγοραστική δύναμη και άφθονο ελεύθερο χρόνο.
Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι στα drama δεν υπάρχουν διαφημιστικά διαλείμματα. Μόνο οι τίτλοι αρχής είναι πλαισιωμένοι από διαφημίσεις και οι τίτλοι τέλους περιέχουν κατάλογο με τα ονόματα των εταιρειών που προμήθευσαν τα προϊόντα που προβλήθηκαν στο επεισόδιο. Ενώ, όμως, είναι παράνομο να εμφανίζονται στην οθόνη εμπορικά σήματα, οι διαδικασίες για να τα αποκρύψουν, όταν αυτές υπάρχουν, είναι ελάχιστα αποτελεσματικές.
Λιγότερο στραμμένες προς την κατανάλωση, οι ιστορικές σειρές προσελκύουν και αυτές ένα πιστό κοινό. Μάλιστα, από το τέλος της δεκαετίας του '90 έχουν γίνει λιγότερο αυστηρές με σκοπό να προσελκύσουν ένα νεανικό και γυναικείο κοινό: μειωμένη διάρκεια, μουσική επένδυση εμπλουτισμένη με ωραία και καμιά φορά σύγχρονα τραγούδια, λιγότερο πομπώδεις και παρωχημένοι διάλογοι, πολύ πιο έντονη ρομαντική διάσταση, εισαγωγή κωμικών σκηνών... Κυρίως οι ήρωες παραχωρούν τη θέση τους σε ηρωίδες αντίστοιχα εντυπωσιακές. Συχνά οι νέες αυτές ιστορικές σειρές αναδεικνύουν παραδοσιακές τέχνες (ιατρική, μαγειρική, ζωγραφική...), όταν δεν αναβιώνουν ξεχασμένους ιστορικούς χαρακτήρες, παντρεύοντας κατά κάποιον τρόπο το ντοκιμαντέρ με τη μυθοπλασία.
Η υπενθύμιση των εθνικών παραδόσεων κατέστησε κατά κάποιον τρόπο τις ιστορικές σειρές πρέσβειρες της κορεάτικης κουλτούρας, ενώ οι σύγχρονες «μίνι σειρές» χτίζουν το προφίλ μιας δυναμικής και σύγχρονης χώρας. Από τη βαθιά μελαγχολία μέχρι τη γλυκιά τρέλα κάποιων ρομαντικών κωμωδιών, οι σειρές αυτές διαθέτουν τόσο μεγάλο εύρος κατηγοριών και ύφους ώστε καλύπτουν όλα τα είδη τηλεοπτικού κοινού.
* Ο Stéphane Thévenet είναι διδάκτωρ Πληροφορικής και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Σορβόννη ΙΙΙ.
1 Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού, Αθλητισμού και Τουρισμού Νότιας Κορέας.
2 Τα περισσότερα από τα drama που αναφέρονται στο άρθρο αυτό είναι γνωστά στο εξωτερικό με τον επίσημο αγγλικό τους τίτλο, ο οποίος καθορίζεται από το κανάλι στο οποίο προβάλλονται. Εξάλλου η υιοθέτηση αγγλικών τίτλων είναι συνηθισμένη πρακτική στη Νότια Κορέα: Love Story in Harvard, Dream High... (ΣτΜ): Στο γαλλικό κείμενο η λέξη «drama» έχει μείνει αμετάφραστη. Ο όρος δραματική σειρά δεν αποδίδει σωστά το πνεύμα, ούτε και η λέξη «σίριαλ». Έτσι έμεινε αμετάφραστη και στα ελληνικά. Όλοι οι αγγλικοί όροι έμειναν, επίσης, αμετάφραστοι, όπως και στα γαλλικά, για να διατηρηθεί το πνεύμα του συγγραφέα.
3 Aναλώσιμοι νεαροί σταρ που προέρχονται από τον κόσμο της ιαπωνικής βαριετέ. Βλ. Iwabuchi Koichi, «Au-delà du cool japonais, la globalisation culturelle...», «Critique internationale», n°38, Παρίσι, 2008/1, σσ. 37-53.
4 Shim Doobo, «The growth of Korean cultural industries and the Korean wave», στο Huat Chua Beng et Iwabuchi Koichi (υπό τη διεύθυνση), «East Asian Pop Culture, Analysing the Korean Wave», Hongkong University Press, 2008, σσ. 15-32.
5 Βλ. «Piratage en Corée du Sud: le virage répressif d'une nouvelle puissance culturelle», in Tristan Mattelart (υπό τη διεύθυνση), «Piratages audiovisuels: les voies souterraines de la mondialisation culturelle», INA / De Boeck Editions, Paris, 2011, σσ. 250-265.
6 Βλ. Hong-Mercier Seok-Kyeong, «Découvrir les séries télé de l'Asie de l'Est en France: le drama et la contre-culture féminine à l'ère numérique», «Anthropologie et société», τομ. 36, αριθ. 1-2, Université de Laval, Québec, 2012.
Για το γαλλικό κοινό η επιτυχία του Νοτιοκορεάτη τραγουδιστή Psy του συγκροτήματος Gangnam Style, το βιντεοκλίπ του οποίου «κατέβηκε» δύο δισεκατομμύρια φορές στο You Tube, δεν αποτελεί παρά την ορατή πλευρά του παγόβουνου. Με εξαγωγές πολιτιστικών αγαθών που το 20111 ανήλθαν σε 3,8 δισεκατομμύρια δολάρια, η Νότια Κορέα κατάφερε μέσα σε δεκαπέντε χρόνια να αναδειχτεί σε ισχυρή πολιτιστική δύναμη που ανταγωνίζεται την Ιαπωνία. Πλέον τα προϊόντα μαζικής κουλτούρας της χώρας αυτής δεν καταναλώνονται μόνο στην Ασία αλλά και σε άλλες περιοχές, μέχρι και στην Ευρώπη όπου πολλοί νέοι παρακολουθούν με ενθουσιασμό τις κορεατικές τηλεοπτικές σειρές - που ονομάζονται TV drama ή απλά drama2- και ακούν την ποπ κορεάτικη μουσική. Μετά το συναυλιακό κέντρο "Ζενίθ" στο Παρίσι, που τον Ιούνιο 2011 φιλοξένησε πέντε από τα πιο διάσημα νοτιοκορεάτικα συγκροτήματα, τον Φεβρουάριο του 2012 ήρθε η σειρά του Μπερσί να ντυθεί στα χρώματα του «κορεάτικου κύματος» (hallyu).
Ο όρος αυτός διαδόθηκε από τα κινεζικά μέσα, στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Οι δύο πρώτες νοτιοκορεάτικες σειρές μεταδόθηκαν από την κινεζική τηλεόραση το 1993, σε μια ευνοϊκή διπλωματική συγκυρία που έπεται της αποκατάστασης των διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών που είχε συντελεστεί ένα χρόνο νωρίτερα. Χρειάστηκε ωστόσο να περιμένουμε μέχρι το 1997 και την επιτυχία του What is Love All About? (MBC, 1991-1992), μιας οικογενειακής σειράς πενήντα πέντε επεισοδίων, και του Star in my Heart (MBC, 1997), μιας σειράς είκοσι επεισοδίων, που στόχευε κυρίως στο νεανικό κοινό, για να διαπιστώσουμε όχι μόνο στην ηπειρωτική Κίνα αλλά και στο Χόνγκ Κογκ και την Ταιβάν, την εκδήλωση ενδιαφέροντος για τις νοτιοκορεάτικες σειρές μυθοπλασίας. Την ίδια περίοδο, η ποπ κορεάτικη μουσική (K-pop) εξαπλώνεται στις ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές συχνότητες με χαρακτηριστικά παραδείγματα τους νεαρούς Idols3 όπως το πενταμελές συγκρότημα Η.Ο.Τ., αλλά και τραγουδιστές όπως ο AHN Jaewook, που πρωταγωνιστεί στη σειρά Stars in my Heart. Η μουσική και η τηλεοπτική βιομηχανία κατακτούν από κοινού τις νέες αυτές αγορές που βρίσκονται ακόμη υπό διαμόρφωση.
Η μόδα αυτή εξαπλώνεται σε όλη τη Νοτιοανατολική Ασία. Το 1998, οι νοτιοκορεάτικες σειρές αντιπροσωπεύουν το 56% των εισαγωγών των τηλεοπτικών προγραμμάτων του Βιετνάμ4. Μια σειρά με μελοδραματικό ύφος κάνει πάταγο το 2001. Πρόκειται για το Autumn in my Heart (KBS, 2000) που αναφέρεται στην απαγορευμένη αγάπη μεταξύ ενός νεαρού άντρα και μια νεαρής γυναίκας, οι οποίοι, εξαιτίας ενός λάθους που έγινε στο μαιευτήριο, πέρασαν τα πρώτα χρόνια της ζωής τους θεωρώντας ότι είναι αδέρφια.
Αλλά το «κορεάτικο κύμα» αποκτά άλλες διαστάσεις το 2003, οπότε επεκτείνεται στο ιαπωνικό αρχιπέλαγος με τη μετάδοση του Winter Sonata, όπου η κύρια υπόθεση αφορά και εδώ έναν απαγορευμένο έρωτα. Αρχικά προγραμματισμένη σε ένα δορυφορικό κανάλι του δικτύου ΝΗΚ, η σειρά αυτή γνωρίζει τέτοια αναγνώριση ώστε το 2004 αναμεταδίδεται σε ένα από τα ελεύθερα κανάλια του ομίλου. Η τεράστια επιτυχία της σειράς θα αναδείξει τον πρωταγωνιστή σε πραγματικό σταρ αποφέροντας σημαντικά κέρδη από την πώληση παράγωγων προϊόντων.
Μετά το τέλος της ιαπωνικής κατοχής (1910-1945), η Νότια Κορέα απαγόρευσε την εισαγωγή μαζικής κουλτούρας από την πρώην αποικιακή δύναμη. Παραδόξως η απαγόρευση αυτή συνέβαλε, μέσω των πρακτικών «υπόγειας» μετάδοσης και της αντιγραφής, στην προσέγγιση των δημιουργών των δύο χωρών και βασικά στην εδραίωση της ιαπωνικής επιρροής στην κορεάτικη παραγωγή. Η απαγόρευση ήρθη το 1998 και η πολιτιστική προσέγγιση επιβεβαιώθηκε επισήμως το 2002 με τη συνδιοργάνωση του Παγκόσμιου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου.
Πριν από την έλευση των drama, η ποπ κορεάτικη μουσική είχε καταφέρει να εδραιώσει τη θέση της στην ιαπωνική μουσική κατάταξη χάρη στη νεαρή τραγουδίστρια Boa. Συγκροτήματα όπως οι Shinhwa, οι Dong Bang Sin Gi αλλά και τραγουδιστές όπως οι Rain («Bi») και οι 7even κατάφεραν στη συνέχεια να κατακτήσουν την καρδιά των νεαρών Ιαπώνων. Όσον αφορά τον κινηματογράφο, θα κάνει την είσοδο του στη χώρα το 1999 με την ταινία Shiri, που αποτελεί την πρώτη κορεάτικη ταινία εθνικής διανομής (1,2 εκατ. εισιτήρια) και την ταινία J.S.A. (Joint Security Area) το 2001.
Από το 2003 το εμπορικό ισοζύγιο της κορεάτικης τηλεοπτικής βιομηχανίας αποκτά θετικό πρόσημο. Πάνω από το 90% των προγραμμάτων που εξάγονται είναι του είδους drama. Το 2005 το ύψος των εξαγωγών είναι το τριπλάσιο από αυτό των εισαγωγών. Οι βασικές χώρες εξαγωγής είναι η Ιαπωνία (60%), η Ταϊβάν (11%) και η Κίνα (10%).
Ταυτοχρόνως, ο τουρισμός στον τόπο των γυρισμάτων γοητεύει τους Ασιάτες φανατικούς τηλεθεατές των σειρών. Παρατηρούμε έτσι ότι μετά την προβολή του Winter Sonata το 2003 σημειώθηκε μια άνοδος των Ταϊβανέζων τουριστών κατά 50% και των Γιαπωνέζων τουριστών κατά 40%.
Στην πραγματικότητα είναι η εικόνα ολόκληρης της χώρας που αναβαθμίζεται. Οι νοτιοκορεάτικες επιχειρήσεις με παρουσία στο εξωτερικό εκμεταλλεύονται την επιτυχία των σειρών: η Samsung επέλεξε τον AHN Jae-wook για να παρουσιάσει τα προϊόντα της στο Βιετνάμ. Η Νότια Κορέα γίνεται «τάση» και το πάθος για τις σειρές επεκτείνεται και σε άλλους τομείς της μαζικής κουλτούρας. Μαγειρική, μόδα, ευ ζην... Μέχρι και η εκμάθηση της κορεάτικης γλώσσας επωφελείται. Η κυβέρνηση έχει φτάσει στο σημείο να ενθαρρύνει τη δημιουργία πολιτιστικών κέντρων στο εξωτερικό, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που δεν είναι λίγοι όσοι κάνουν λόγο για άσκηση «ήπιας ισχύος» (soft power).
Οι παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτυχία είναι αρκετοί: η εξαίρετη οικονομική ανάπτυξη, τόσο στη Νότια Κορέα όσο και σε άλλες ασιατικές χώρες, το άνοιγμα των κινεζικών αγορών και η φιλελευθεροποίηση του νοτιοκορεάτικου, βιετναμέζικου και κινεζικού οπτικοακουστικού τομέα, η δημιουργία και η ανάπτυξη πλήθους δορυφορικών και καλωδιακών καναλιών, η παρεμβατική πολιτική της νοτιοκορεάτικης κυβέρνησης, η οποία την περίοδο της κρίσης (1997-1998) επένδυσε στην τεχνολογία της πληροφορικής και στην πολιτιστική βιομηχανία, οι ατομικές πρωτοβουλίες και επιχειρηματικές πρακτικές που ακολουθήθηκαν (ντάμπινγκ, μεταγλώττιση ή και υποτιτλισμός σε τοπικές διαλέκτους) και τέλος ο ρόλος των παράλληλων δικτύων5, ειδικά εντός της κορεάτικης διασποράς και γενικότερα της ασιατικής. Η κυριαρχία της ιαπωνικής μαζικής κουλτούρας στις ασιατικές αγορές (σε πρώτη φάση μέσω των τηλεοπτικών σειρών) κατέστησε δεκτικό το τηλεοπτικό κοινό στα κορεάτικα drama, που στην ουσία αποτελούν τους διαδόχους των ιαπωνικών παραγωγών.
Ο γεωγραφικός χώρος προβολής των drama διευρύνεται ακόμη περισσότερο από τη διετία 2002-2003 και μετά. Στην αρχή υποκύπτουν οι Φιλιππίνες, η Μαλαισία, η Ινδονησία, η Μογγολία, μέχρι και η κεντρική Ασία (Ουζμπεκιστάν, Καζακστάν, Κιργιζία). Στη συνέχεια έρχεται η σειρά των χωρών της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής: Αίγυπτος (2004), Τουρκία (2005), Ιράν (2007) και Ιράκ. Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι κατά κύριο λόγο είναιοι ιστορικές σειρές - Immortal Admiral Yi Sun sin (KBS, 2004), Emperor of the Sea (KBS, 2004) -εκείνες που αγοράζονται από τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής, όπως ακριβώς θα συμβεί και με τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης λίγα χρόνια αργότερα.
Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται το Jewel in the Palace, μια ιστορική σειρά (2003-2004) στην οποία πρωταγωνιστεί μια νεαρή ορφανή που εισέρχεται στην αυλή της Δυναστείας Γιοσεόν ως μαθητευόμενη μαγείρισσα και στην πορεία γίνεται η προσωπική γιατρός του Βασιλιά. Αυτό το drama είναι που θα καταφέρει για πρώτη φορά να διεισδύσει στις ευρωπαϊκές αγορές. Μετά την Τουρκία και την Ουγγαρία, που προβάλλεται το 2008, θα το μεταδώσει η δημόσια τηλεόραση της Ρουμανίας το 2009 και θα ακολουθήσει η Βουλγαρία το 2011.
Στη Δυτική Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, η Νότια Κορέα γίνεται γνωστή προς τα τέλη της δεκαετίας του '90 κυρίως μέσω του κινηματογράφου. Εκεί τη μεγαλύτερη προτίμηση συγκεντρώνουν οι ποιοτικές ταινίες σε αντίθεση με τους Ασιάτες γείτονες που προτιμούν τις ταινίες που απευθύνονται σε ένα ευρύ κοινό.
Στη Γαλλία η κατανάλωση των drama ακολούθησε για καιρό τα παράλληλα δίκτυα. Το ενδιαφέρον εκδηλώθηκε αρχικά από τη γαλλική ασιατική κοινότητα και στη συνέχεια, από τη διετία 2006-2007 και μετά, επεκτάθηκε στο γαλλόφωνο Ίντερνετ. Πολλοί Γάλλοι τηλεθεατές ανακάλυψαν τα κορεάτικα drama διά της οδού της ιαπωνικής μαζικής κουλτούρας6. Υπάρχουν αρκετές δεκάδες ιστοσελίδες που είναι αφιερωμένες στο είδος αυτό. Όμως, μόνο τέσσερις σειρές -οι Damo, Boys Over Flowers, Dream High και The 1st Shop of Coffee Prince- είναι διαθέσιμες σε μεγάλα διαδικτυακά καταστήματα. Οι δεκάδες άλλες διαμοιράζονται μεταξύ ερασιτεχνών στο διαδίκτυο. Μόνο η σειρά Drama Passion (www.dramapassion.com) προσφέρει τη δυνατότητα νόμιμου «κατεβάσματος».
Το drama είναι το ιδανικό πολιτιστικό προϊόν για τον πολλαπλασιασμό των πηγών εισοδήματος, δεδομένου ότι ο εθισμός που προκαλεί δεν εκτείνεται σε μακρά χρονική περίοδο όπως στην περίπτωση των αμερικανικών σειρών με τους «κύκλους», επιτρέποντας έτσι τη διαρκή επανασύσταση κοινοτήτων τηλεθεατών και την ανανέωση των βιομηχανικών τομέων που ενδέχεται να εμπλακούν στην παραγωγή. Η πλειονότητα των σειρών που εξάγονται αποτελούνται από δεκαέξι έως είκοσι τέσσερα επεισόδια μόνο, κάτι που αντιστοιχεί σε μια συνολική προβολή για δύο με δυόμισι μήνες περίπου αν προβληθεί δύο φορές την εβδομάδα. Για τον λόγο αυτό αποκαλούνται «μίνι-σειρές», αν και στην πραγματικότητα δεν είναι.
Οι κορεάτικες «μίνι-σειρές» αποτελούν στην πραγματικότητα μια σύγχρονη οπτικοακουστική εκδοχή των αισθηματικών μυθιστορημάτων. Στο επίκεντρο της πλοκής βρίσκεται πάντα ένας έρωτας που διαδραματίζεται σε ένα σύγχρονο αστικό περιβάλλον. Ωστόσο, δεν έχουμε να κάνουμε με ατελείωτες σαπουνόπερες: τα κορεάτικα drama προβάλλονται στη βραδυνή ζώνη μεγάλης ακροαματικότητας prime time και είναι σχεδιασμένα ώστε να ολοκληρώνονται σε είκοσι περίπου επεισόδια. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες παράλληλες πλοκές που αναδεικνύουν δευτερεύοντες ρόλους, που συχνά γίνονται δημοφιλείς - αυτό δεν συμβαίνει συχνά.
Επαναλήψεις προγραμματίζονται κατά τη διάρκεια των σαββατοκύριακων ή μια ημέρα πριν μεταδοθεί ένα καινούργιο επεισόδιο. Η συνήθης πρακτική για τα drama με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση και με εκτενείς αναφορές στο διαδίκτυο και τον λαϊκό τύπο, είναι να καταναλώνονται γρήγορα, μέσα σε μια εβδομάδα. Ακόμη και οι τηλεθεατές που έχουν εγκαταλείψει τη μικρή οθόνη και παρακολουθούν τις σειρές μέσω των οθονών των υπολογιστών, των έξυπνων κινητών τηλεφώνων ή ταμπλετών -κάτι αρκετά διαδεδομένο στην Κορέα- τείνουν να ακολουθούν τους ρυθμούς προβολής που επιβάλλουν τα τηλεοπτικά κανάλια.
Η προσήλωση του τηλεθεατή δεν επιτυγχάνεται μέσω της καθημερινής προβολής, όπως συμβαίνει με τις σαπουνόπερες, αλλά μέσω της εγγύτητας που υπάρχει μεταξύ του περιβάλλοντος των τηλεθεατών και των χαρακτήρων οι οποίοι συνήθως δρουν στον ίδιο χρόνο και γεωγραφική περιοχή με τους τηλεθεατές (πάνω από 80% του κορεατικού πληθυσμού ζει σε αστικά κέντρα), διευκολύνοντας έτσι την τοποθέτηση καταναλωτικών προϊόντων. Είτε πρόκειται για δημοφιλή στέκια είτε για ηλεκτρονικές συσκευές (με πρώτα τα κινητά τηλέφωνα) είτε για αυτοκίνητα, οικιακές συσκευές, έπιπλα, ρουχισμό ή άλλα αξεσουάρ μόδας, οι πρωταγωνιστές κινούνται σε έναν κόσμο καταναλωτικών αγαθών καθιστώντας τα drama διαμορφωτές καταναλωτικών προτύπων κατά το παράδειγμα της αμερικανικής σειράς Sex and the City.
Υπό την έννοια αυτή το K-drama αποτελεί επέκταση αυτού που γνωρίσαμε στην Ασία ως trendy-drama, ένα είδος σίριαλ που αναπτύχθηκε στην Ιαπωνία κατά τη δεκαετία του '80 με στόχο το νεανικό καταναλωτικό κοινό, στο οποίο πρωταγωνιστούσαν χαρακτήρες οι οποίοι ασκούσαν σύγχρονα και ελκυστικά επαγγέλματα (σχεδιαστές, αρχιτέκτονες, τραγουδιστές κ.ά.) τα οποία τους εξασφάλιζαν σημαντική αγοραστική δύναμη και άφθονο ελεύθερο χρόνο.
Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι στα drama δεν υπάρχουν διαφημιστικά διαλείμματα. Μόνο οι τίτλοι αρχής είναι πλαισιωμένοι από διαφημίσεις και οι τίτλοι τέλους περιέχουν κατάλογο με τα ονόματα των εταιρειών που προμήθευσαν τα προϊόντα που προβλήθηκαν στο επεισόδιο. Ενώ, όμως, είναι παράνομο να εμφανίζονται στην οθόνη εμπορικά σήματα, οι διαδικασίες για να τα αποκρύψουν, όταν αυτές υπάρχουν, είναι ελάχιστα αποτελεσματικές.
Λιγότερο στραμμένες προς την κατανάλωση, οι ιστορικές σειρές προσελκύουν και αυτές ένα πιστό κοινό. Μάλιστα, από το τέλος της δεκαετίας του '90 έχουν γίνει λιγότερο αυστηρές με σκοπό να προσελκύσουν ένα νεανικό και γυναικείο κοινό: μειωμένη διάρκεια, μουσική επένδυση εμπλουτισμένη με ωραία και καμιά φορά σύγχρονα τραγούδια, λιγότερο πομπώδεις και παρωχημένοι διάλογοι, πολύ πιο έντονη ρομαντική διάσταση, εισαγωγή κωμικών σκηνών... Κυρίως οι ήρωες παραχωρούν τη θέση τους σε ηρωίδες αντίστοιχα εντυπωσιακές. Συχνά οι νέες αυτές ιστορικές σειρές αναδεικνύουν παραδοσιακές τέχνες (ιατρική, μαγειρική, ζωγραφική...), όταν δεν αναβιώνουν ξεχασμένους ιστορικούς χαρακτήρες, παντρεύοντας κατά κάποιον τρόπο το ντοκιμαντέρ με τη μυθοπλασία.
Η υπενθύμιση των εθνικών παραδόσεων κατέστησε κατά κάποιον τρόπο τις ιστορικές σειρές πρέσβειρες της κορεάτικης κουλτούρας, ενώ οι σύγχρονες «μίνι σειρές» χτίζουν το προφίλ μιας δυναμικής και σύγχρονης χώρας. Από τη βαθιά μελαγχολία μέχρι τη γλυκιά τρέλα κάποιων ρομαντικών κωμωδιών, οι σειρές αυτές διαθέτουν τόσο μεγάλο εύρος κατηγοριών και ύφους ώστε καλύπτουν όλα τα είδη τηλεοπτικού κοινού.
* Ο Stéphane Thévenet είναι διδάκτωρ Πληροφορικής και Επικοινωνίας στο Πανεπιστήμιο Σορβόννη ΙΙΙ.
1 Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού, Αθλητισμού και Τουρισμού Νότιας Κορέας.
2 Τα περισσότερα από τα drama που αναφέρονται στο άρθρο αυτό είναι γνωστά στο εξωτερικό με τον επίσημο αγγλικό τους τίτλο, ο οποίος καθορίζεται από το κανάλι στο οποίο προβάλλονται. Εξάλλου η υιοθέτηση αγγλικών τίτλων είναι συνηθισμένη πρακτική στη Νότια Κορέα: Love Story in Harvard, Dream High... (ΣτΜ): Στο γαλλικό κείμενο η λέξη «drama» έχει μείνει αμετάφραστη. Ο όρος δραματική σειρά δεν αποδίδει σωστά το πνεύμα, ούτε και η λέξη «σίριαλ». Έτσι έμεινε αμετάφραστη και στα ελληνικά. Όλοι οι αγγλικοί όροι έμειναν, επίσης, αμετάφραστοι, όπως και στα γαλλικά, για να διατηρηθεί το πνεύμα του συγγραφέα.
3 Aναλώσιμοι νεαροί σταρ που προέρχονται από τον κόσμο της ιαπωνικής βαριετέ. Βλ. Iwabuchi Koichi, «Au-delà du cool japonais, la globalisation culturelle...», «Critique internationale», n°38, Παρίσι, 2008/1, σσ. 37-53.
4 Shim Doobo, «The growth of Korean cultural industries and the Korean wave», στο Huat Chua Beng et Iwabuchi Koichi (υπό τη διεύθυνση), «East Asian Pop Culture, Analysing the Korean Wave», Hongkong University Press, 2008, σσ. 15-32.
5 Βλ. «Piratage en Corée du Sud: le virage répressif d'une nouvelle puissance culturelle», in Tristan Mattelart (υπό τη διεύθυνση), «Piratages audiovisuels: les voies souterraines de la mondialisation culturelle», INA / De Boeck Editions, Paris, 2011, σσ. 250-265.
6 Βλ. Hong-Mercier Seok-Kyeong, «Découvrir les séries télé de l'Asie de l'Est en France: le drama et la contre-culture féminine à l'ère numérique», «Anthropologie et société», τομ. 36, αριθ. 1-2, Université de Laval, Québec, 2012.
Written by Το Ρήγμα που Ενώνει
We are Creative Blogger Theme Wavers which provides user friendly, effective and easy to use themes. Each support has free and providing HD support screen casting.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου