Όσα ακολουθούν είναι σκέψεις για την πρόσφατη ανασύσταση του Συλλόγου Φίλων Ελληνικής Μουσικής. Από τον ιστορικό αυτό σύλλογο, τον ΣΦΕΜ, "ξεπήδησαν" στη δεκαετία του '60 οι περισσότεροι από τους συνθέτες, ποιητές και τραγουδιστές που ανανέωσαν το ελληνικό τραγούδι στη σημαντική εκείνη περίοδο.
Ας βάλουμε μερικά σκληρά ερωτήματα στον εαυτό μας.
Ας δούμε πώς θα έβλεπε το εγχείρημα της επανασύστασης του ΣΦΕΜ κάποιος παρατηρητής που θα στεκόταν απ' έξω, ας πούμε ένας νέος άνθρωπος.


Μοιάζουμε μήπως με φαντάσματα του παρελθόντος, που ήρθαν να κινηθούν σ' ένα τοπίο γενικής κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής αποσάθρωσης, σε ένα απονενοημένο διάβημα διάσωσης κάποιων πολύτιμων λίθων από το σεντούκι της πολιτιστικής παράδοσης; Ή είμαστε ζωντανά κύτταρα που αγωνιούμε για μας και για τα παιδιά μας και αποφασίσαμε, εμείς μαζί με αυτά ή μάλλον αυτά μαζί με μας -και όσο γίνεται γρηγορότερα αυτά χωρίς εμάς-, να δώσουμε μια μάχη χαρακωμάτων για ό,τι πιστέψαμε και ό,τι υπηρετήσαμε μια ζωή;
Ας σταθούμε στη θέση ενός νέου παρατηρητή. Ας σεβαστούμε τις πρώτες του σκέψεις.
Είναι άραγε η επανασύσταση του ΣΦΕΜ ένας διακτινισμός, μια νεκρανάσταση, ένας αντικατοπτρισμός στην έρημο προορισμένος να σβήσει ή είναι έστω μια επιχείρηση παρεμβολής σε μια πραγματικότητα που έχει αλλάξει πλήρως και εμείς απλώς αρνούμαστε να το δεχτούμε και μεμψιμοιρούμε, επισημαίνοντας μόνο τα αρνητικά της στοιχεία ή αυτά που σε μας μόνο φαντάζουν αρνητικά;

Άλλο το συλλογικό, άλλο το μαζικό

Πενήντα χρόνια -τόσα μεσολαβούν από την ίδρυση και τη σύντομη, μεστή δράση του ΣΦΕΜ- είναι ένα πολύ μεγάλο διάστημα, ας μην γελιόμαστε.
Οι συνθήκες έχουν όλες αλλάξει.
Ανάμεσα στο τότε και στο σήμερα ωστόσο υπάρχουν αναλογίες. Υπάρχουν συνδέσεις βαθύτερες από αυτές που διαφαίνονται σ΄ ένα τοπίο, όπου επικρατεί ακόμα -παρά την κρίση- η βιομηχανοποιημένη κουλτούρα, ο καταναλωτικός ναρκισσισμός, το life style και ο «συλλογικός αυτισμός», αν επιτρέπεται να χρησιμοποιήσουμε και να συσχετίσουμε δυο τόσο αντίθετους μεταξύ τους όρους.
Ο χρόνος δεν τρέχει όσο γρήγορα μερικές φορές νομίζουμε. ΄Η μάλλον τρέχει, αλλά κουβαλάει μαζί του, στο υπόστρωμα, το παρελθόν. Και σε εποχές δίψας οι πηγές αρχίζουν πάλι να φανερώνονται.
Προτού έρθουμε στις αισιόδοξες και ελπιδοφόρες πλευρές του τωρινού εγχειρήματος, πρέπει να τονίσουμε έναν ακόμα αρνητικό παράγοντα της ασυνέχειας ανάμεσα στις δυο περιόδους, στη δεκαετία του '60 και τη σημερινή.
Αυτός ο παράγοντας είναι η δικτατορία.
Η δικτατορία διέκοψε, φυλάκισε, τρομοκράτησε και διασκόρπισε την άνοιξη εκείνη, αποκόπτοντας επί χρόνια τους στενούς δεσμούς που είχαν προλάβει να δημιουργήσουν οι άνθρωποι. Μέσα στα «σπλάγχνα» της δικτατορίας και στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης η ψυχαγωγία άρχισε να γίνεται διασκέδαση, να μαζικοποιείται και να γίνεται μόδα, οι νότες να γίνονται θόρυβος και οχλαγωγία και όλα μαζί - ανάμεσα τους και ο πολιτικός λόγος- να τυποποιούνται και να κατακερματίζονται.
Άλλο πράγμα είναι το συλλογικό -που προϋποθέτει το ατομικό- και άλλο το μαζικό, το αναλώσιμο.
Ήρθε, λοιπόν, απ' ό,τι φαίνεται, η ώρα να γεφυρωθεί αυτό το χάσμα.
Τι ήταν ο ΣΦΕΜ;
Βασικά ένα εργαστήριο, μια κυψέλη πρωτότυπης καλλιτεχνικής δημιουργίας.
Τότε είμαστε νέοι ποιητές, νέοι συνθέτες, νέοι τραγουδιστές, νέοι χορωδοί, νέοι ενορχηστρωτές, νέοι οργανωτές εκδηλώσεων και συναυλιών.
Ο Θεοδωράκης και ο Χατζιδάκις, όταν όλ' αυτά ξεκινούσαν, ήταν μόλις 35 χρονών, με σοβαρό ήδη έργο, και εμείς είμαστε 15, 18,20, το πολύ 25 χρονών.
Αρκεί να δει κανείς φωτογραφίες από εκείνη την κοσμογονία. Πρόσωπα, έργα, χώρους. Εκεί θα βρει αδιάψευστα ίχνη της απήχησης, της μέθεξης και της αθωότητας των τότε ενεργειών μας.
Τι θα μπορούσε τώρα να είναι ένας νέος ΣΦΕΜ;
Κάτι διαφορετικό.
Εμείς οι ίδιοι είμαστε κάτι διαφορετικό και οι νέοι που πλαισιώνουν αυτό το εγχείρημα είναι διαφορετικοί.
Στη σημερινή φάση ένας σύλλογος με τέτοιο υπόβαθρο θα μπορούσε -και θα έπρεπε- να παίξει έναν παιδευτικό, ερευνητικό, μελετητικό και οργανωτικό, έναν ρόλο στρατηγικό. Επίσης έναν ρόλο συντονιστικό, με το να δίνει στέγη και τα μέσα στα μέλη του, κυρίως στους νέους, για να δημιουργήσει ο καθένας στον τομέα του.

Οπισθοχώρηση, ανασύνταξη

Στην εποχή μας όλοι "ψελλίζουν" -και σωστά- μιαν αλήθεια που προβάλλει κάθε φορά και περισσότερο, πως δηλαδή η κρίση άρχισε αρκετές δεκαετίες νωρίτερα και πως η ήττα μας ήταν και είναι πρώτ' απ' όλα πολιτιστική.
Η ξεκάθαρη οπισθοχώρηση, ας ελπίσουμε όχι η οριστική ήττα μας, είναι σε πολλά μέτωπα. Είναι στον χώρο της γλώσσας, της διατήρησης της παράδοσης, της κοντινής και της μακρινής, είναι στον χώρο της πρωτότυπης δημιουργίας και κυρίως είναι στο σύνθετο πεδίο του τρίπτυχου διασκέδαση - ψυχαγωγία - μόρφωση, που πρέπει να μένει αδιάσπαστο, αλλά σήμερα είναι κατακερματισμένο.
Ο ρόλος του νέου ΣΦΕΜ στη νέα του περίοδο και κατά το μερίδιό του θα είναι βαρύς.
Δεν ξεκινάμε ωστόσο από το μηδέν και δεν αισθανόμαστε καθόλου κουρασμένοι.
Δεν είμαστε από εκείνους που ξεκινούν να παλέψουν με εγγυήσεις νίκης. Πάντα βάζαμε στόχους ιδιαίτερα μεγάλους, για να πετύχουμε ένα σημαντικό μέρος τους, μερικές φορές και για να τους ξεπεράσουμε.
Στον χώρο όμως της πρωτότυπης, της πρωτογενούς δημιουργίας, δεν γίνεται και δεν μπορεί να γίνει τίποτε κατ' εντολήν.
Τα μεγάλα καλλιτεχνικά κινήματα, τα ανοίγματα στον χώρο της δημιουργίας, οι προσωπικότητες, οι βαθιές τομές, είναι αδύνατον να προβλεφθούν ως προς τη στιγμή και τους τρόπους του φανερώματός τους.
Πολλά ενδιαφέροντα πράγματα γίνονται τα τελευταία χρόνια στον χώρο της καλλιτεχνική δημιουργίας. Ο βηματισμός έχει αρχίσει να αλλάζει, η αναγκαιότητα του συντονισμού έχει γίνει συνείδηση, οι αναζητήσεις έχουν αποκτήσει σημαντικά χαρακτηριστικά. Θα συγκλίνουν όλα αυτά σε κάτι αντίστοιχο με τις σημερινές ανάγκες;
Ο νέος ΣΦΕΜ -και κάθε αντίστοιχη πρωτοβουλία-, στο μέτρο του δυνατού, μπορεί να συμβάλει, αξιοποιώντας και την πείρα που υπάρχει, στη δημιουργία των συνθηκών.
Τα υπόλοιπα τα αποφασίζει η Ιστορία.
Ούτε νεκρανάσταση, λοιπόν, ούτε αντικατοπτρισμός, ούτε διακτινισμός.
Τηρουμένων των αναλογιών, θα λέγαμε πως έχουμε μια Δευτέρα Παρουσία.
Εν αρχή ην η πράξη.
Και εν αρχή ήσαν οι νέοι.
Όπως τότε, έτσι και τώρα.