Ντέιβιντ Ρικς: Η κρίση απαιτεί να ακουστούν οι αιχμηρές φωνές

Σε μια διάβαση πεζών στο κεντρικό Λονδίνο ένας άνδρας περιμένει να ανάψει το πράσινο φανάρι για να διασχίσει τον δρόμο. Το βλέμμα του πέφτει αφηρημένα στη βιτρίνα του διπλανού καταστήματος. Εκεί, σκαλισμένους στην κορνίζα ενός κακόγουστου πανάκριβου καθρέφτη, ο βρετανός νεοελληνιστής Ντέιβιντ Ρικς αναγνώρισε στίχους από το «Επέστρεφε» του Καβάφη, στα αγγλικά. Αυτό το προσωπικό ανεκδοτολογικό περιστατικό, που απεικονίζει γλαφυρά την απήχηση του Αλεξανδρινού στη διεθνή αγορά της λογοτεχνίας και την ευρύτατη αναγνωρισιμότητά του, ανέφερε ο καθηγητής στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του King's College του Λονδίνου κατά τη διάρκεια πρόσφατης ομιλίας του για τον Καβάφη μεταφραστή και μεταφραζόμενο, στο πλαίσιο της ετήσιας «Διάλεξης Κίμων Φράιαρ» στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδος -Deree. Στο περιθώριο της επίσκεψής του στην Αθήνα συνομιλήσαμε με τον Ντέιβιντ Ρικς για το μυστικό της επιτυχίας του Καβάφη, την ελληνική λογοτεχνία και την τύχη της στο εξωτερικό.

Ποια είναι η παρουσία της νέας ελληνικής λογοτεχνίας στη Βρετανία;

«Νομίζω ότι επαφίεται κυρίως στον Καβάφη και στον Καζαντζάκη, ο οποίος έχει ένα αναγνωστικό κοινό πολύ διαφορετικό από τον Καβάφη, που τον αγαπά και τον διαβάζει όχι μόνο στη Βρετανία αλλά σε πολλές χώρες του κόσμου. Βεβαίως, όλος ο αγγλόφωνος κόσμος τρέφει μεγάλο θαυμασμό για τον Σεφέρη, θα πρόσθετα και για τον Ρίτσο, ο οποίος έχει μεταφραστεί πολύ καλά από τον Εντμουντ Κίλι, τον Μάρτιν Μακίνζι και άλλους - ειδικά τα σύντομα ποιήματα του Ρίτσου έχουν απήχηση στη Βρετανία. Ο Καβάφης όμως είναι με μεγάλη διαφορά ο πιο πολυμεταφρασμένος νεοέλληνας λογοτέχνης. Εχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και υπάρχουν πολυάριθμες μεταφράσεις του σε κάθε γλώσσα, ειδικά στην αγγλική. Είναι επίσης ο μόνος νεοέλληνας συγγραφέας που κυκλοφορεί στη σειρά της Penguin και στη σειρά κλασικών συγγραφέων της Οξφόρδης, ενώ η ποίησή του έχει μελετηθεί και έχει προκαλέσει ποικίλες ερμηνείες, τόσες όσες κανενός άλλου σύγχρονου ποιητή, με εξαίρεση ίσως τον Ρίλκε».

Σε τι οφείλεται η μεταφραστική επιτυχία του Καβάφη;

«Κατ' αρχάς, η απήχησή του οφείλεται σε αυτόν τον ιδιαίτερο "τόνο φωνής", όπως πρώτος προσδιόρισε ο Γ. Χ. Οντεν. Επιπλέον, ο Καβάφης είναι ποιητής της κυριολεξίας, γεγονός που τον καθιστά περισσότερο μεταφράσιμο από τους συμβολικούς ποιητές, όπως ο Ελύτης. Βεβαίως, αυτά αλλάζουν. Ως πρόσφατα πιστεύαμε, λ.χ., ότι ο Σολωμός και ο Σικελιανός δεν ήταν μεταφράσιμοι στα αγγλικά, αλλά τελευταίως αποκτήσαμε πολύ καλές μεταφράσεις τους. Θεωρώ, τέλος, ότι ο Καβάφης ανήκει σε μια ποιητική παράδοση με ρίζες στην αγγλική και στη γαλλική λογοτεχνία, γεγονός που τον καθιστά πιο εύκολα μεταφράσιμο στα αγγλικά και στα γαλλικά από ό,τι κάποιον ποιητή με διαφορετικές ρίζες, όπως ο Σολωμός».

Οι ευρέως αναγνωρίσιμοι νεοέλληνες συγγραφείς που αναφέρατε ήταν κοσμοπολίτες, συντονισμένοι με τα ευρωπαϊκά λογοτεχνικά ρεύματα του καιρού τους. Οι νεότεροι λογοτέχνες μας γιατί δεν έχουν αντίστοιχη απήχηση στο εξωτερικό; Εχουν γίνει πιο εσωστρεφείς;

«Αν πρόκειται να προσάψουμε σε κάποιον την κατηγορία της εσωστρέφειας και του "επαρχιωτισμού", αυτός δεν είναι η Ελλάδα αλλά οι βρετανοί και αμερικανοί εκδότες. Το ποσοστό της ξενόγλωσσης λογοτεχνίας που μεταφράζεται στα αγγλικά είναι μικροσκοπικό. Στο σύνολο των εκδοθέντων τίτλων φθάνει, νομίζω, περίπου το 2%. Σημειώστε επίσης ότι συνήθως οι μεταφράσεις αυτές δεν κυκλοφορούν από εμπορικούς εκδοτικούς οίκους αλλά από πολύ μικρούς εκδότες ή από πανεπιστημιακές εκδόσεις, που ειδικά αυτόν τον καιρό αντιμετωπίζουν δυσκολίες, και επομένως δεν φθάνουν σε ένα ευρύ κοινό».

Στην ομιλία σας επισημάνατε και άλλες παραμέτρους που ευνόησαν την υποδοχή της πρώτης μετάφρασης του Καβάφη στη Βρετανία το 1923, όπως το ότι ήταν Ελληνας, απόγονος των κλασικών συγγραφέων με το μεγάλο πολιτισμικό κύρος…

«Το ενδιαφέρον για τους αρχαίους έλληνες συγγραφείς στη Βρετανία παραμένει τεράστιο, γεγονός που αποτελεί πλεονέκτημα για ορισμένους νεοέλληνες συγγραφείς. Το ζήτημα είναι ότι υπάρχει ασυνέχεια μεταξύ του αναγνωστικού κοινού που διαβάζει τους αρχαίους και εκείνου που διαβάζει τους νεοέλληνες συγγραφείς. Υπάρχουν έλληνες συγγραφείς που γεφυρώνουν αυτή την απόσταση προβάλλοντας στο έργο τους την επαφή των δύο παραδόσεων όπως ο Καβάφης. Μια άλλη εξαιρετική περίπτωση είναι ο Σινόπουλος, ο οποίος έχει μεν μεταφραστεί αλλά η μετάφραση είναι δυσεύρετη. Οσο οι συγγραφείς αυτοί παραμένουν άγνωστοι ή αμετάφραστοι, η εικόνα που έχουμε γι' αυτούς και τη σχέση της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας με την αρχαιοελληνική καταγωγή της παραμένει περιορισμένη».

«Ο ελληνικός πολιτισμός παραμένει ζωντανός»

Αναφέρατε στην ομιλία σας ότι οι Ελληνες είχαν γίνει πρωτοσέλιδα τα προηγούμενα χρόνια για τραγικούς γεωπολιτικούς λόγους (Μικρασιατική Καταστροφή) και, τρόπον τινά, η μετάφραση του Καβάφη το 1923 κεφαλαιοποίησε αυτή τη δημοσιότητα. Η εποχή μας παρέχει μια αντίστοιχη ευκαιρία;

«Ισχύει αυτό. Το είδαμε και στα χρόνια της δικτατορίας, όταν, από ειρωνεία της τύχης, πολλοί έλληνες συγγραφείς διαβάστηκαν πολύ στη Βρετανία, στην Αμερική και αλλού για λόγους συνδεδεμένους με τα πολιτικά συμφραζόμενα της εποχής. Μετά το 1974 το ενδιαφέρον εξασθένησε, η Ελλάδα έγινε λιγότερο της μόδας, γιατί η πολιτική θέση της δεν ήταν πλέον τόσο επώδυνη. Τώρα η χώρα βρίσκεται πάλι στο επίκεντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Το τεύχος του περιοδικού Poetry Review που κυκλοφορεί αυτόν τον μήνα στο Λονδίνο αφιερώνει ορισμένες σελίδες στη σύγχρονη ελληνική ποίηση. Νομίζω ότι η κρίση παρέχει ευκαιρίες να θυμίσουμε στον κόσμο ότι η Ελλάδα δεν είναι μόνο η υπόθεση του ευρώ, αλλά ότι ο ελληνικός πολιτισμός παραμένει εξαιρετικά ζωντανός».

Στην παρούσα συγκυρία, ποιοι λογοτέχνες μας πιστεύετε ότι θα έβρισκαν απήχηση στο εξωτερικό;

«Παραδοσιακά η Ελλάδα εξάγει μια λυρική φωνή, έχει όμως και χαρισματικούς, σημαντικούς σατιρικούς ποιητές, ένας είναι ο Καρυωτάκης, επίσης ο σατιρικός Σολωμός, ο Παλαμάς, ο Αναγνωστάκης... Υπάρχουν και άλλοι. Σε αυτούς τους πικρούς καιρούς πιστεύω ότι χρειάζεται να ακουστεί σε όλον τον κόσμο η φωνή της ελληνικής σατιρικής ποίησης, χρειάζεται να γνωρίσουμε τους έλληνες ποιητές που σχολιάζουν με δηκτική γλώσσα την πολιτική και την κοινωνία, τις δυσκολίες της Ελλάδας και τις κρίσεις της». 

 

ΤΟ ΒΗΜΑ

Browse More Articles

Tweet

Written by Το Ρήγμα που Ενώνει

We are Creative Blogger Theme Wavers which provides user friendly, effective and easy to use themes. Each support has free and providing HD support screen casting.