http://sarantakos.wordpress.com/Το σημερινό σημείωμα το γράφω με πολλή συγκίνηση έστω κι αν καταλαβαίνω ότι κατά πάσα πιθανότητα δεν τη συμμερίζονται και πολλοί, ίσως και κανείς άλλος. Με τον Θεόδωρο Λασκαρίδη ασχολούμαι εδώ και αρκετά χρόνια, και έχω γράψει πολλές φορές και στο ιστολόγιο, τόσο πριν όσο και μετά την κυκλοφορία του βιβλίου “Το φονικό μοιραίο βόλι” στο οποίο συγκέντρωσα όσα λογοτεχνικά κείμενα του Θ. Λασκαρίδη μπόρεσα να βρω. Επειδή όμως μπορεί το σημερινό σημείωμα να το διαβάζουν κάποιοι που δεν έχουν διαβάσει τα προηγούμενα άρθρα, θα κάνω μια (όχι και τόσο) σύντομη ανασκόπηση πριν περάσω στην αιτία που μου προκαλεί συγκίνηση.
Η ενασχόλησή μου άρχισε πριν από έξι περίπου χρόνια, όταν, διαβάζοντας μια μελέτη του Μ. Μ. Παπαϊωάννου για την αντιπολεμική λογοτεχνία και τον Κ. Βάρναλη, έπεσα πάνω στο εξής απόσπασμα: “Ο Θ. Λασκαρίδης, ο νεαρός αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη, που αυτοκτόνησε πάνω στα εικοσιέξι του χρόνια, με τα μικρά ωραία αντιπολεμικά του διηγήματα, τα δημοσιευμένα με το ψευδώνυμο Σλαβέικοφ“.
Αυτό άρκεσε για να μου κεντρίσει την περιέργεια και επειδή στις μέρες μας είναι ευκολότερη η πρόσβαση σε παλιά χαρτιά, βρήκα στα φύλλα του Ριζοσπάστη του 1920 μερικά από τα διηγήματα του Λασκαρίδη. Τα διηγήματα άξιζαν και, βλέποντας την υπόσχεση που είχαν δώσει πάνω στον τάφο του Λασκαρίδη οι σύντροφοί του από τον Ριζοσπάστη να τα εκδώσουν σε βιβλίο, υπόσχεση που δεν μπόρεσαν να τηρήσουν, άρχισα να παρουσιάζω το έργο του στον ιστότοπό μου και μετά, αφού τα έδειξα στον Γιάννη Ευαγγέλου που του άρεσαν επίσης, αποφασίσαμε να βγάλουμε ένα βιβλίο με τα έργα του Λασκαρίδη από τις εκδόσεις “Διάπυρον”, που τότε ξεκινούσε ο Γιάννης.
Δεν ήταν εύκολο. Στοιχεία για τον Θεόδωρο Λασκαρίδη δεν θα βρείτε σε καμιά εγκυκλοπαίδεια, βιογραφικό λεξικό ή ιστορία της λογοτεχνίας· μετρημένες στα δάχτυλα ήταν οι αναφορές στο πρόσωπό του. Για να μαζέψω ψηφίδα-ψηφίδα το βιογραφικό σημείωμα που θα διαβάσετε πιο κάτω, χρειάστηκε να φυλλομετρήσω χιλιάδες σελίδες εφημερίδων και περιοδικών της εποχής. Γιατί όμως; Ο Λασκαρίδης με κέντρισε επειδή είναι ο πρώτος Έλληνας που έγραψε για τον Μεγάλο Πόλεμο, είναι ο πρώτος που έγραψε συλλογή με αντιπολεμικά διηγήματα (ο Μυριβήλης προηγήθηκε, αλλά με μεμονωμένα διηγήματα), είναι ο πρώτος γνωστός αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη στη φάση της μετατροπής του σε κομμουνιστική εφημερίδα. Ακόμα, σε φιλολογικό επίπεδο, ο Λασκαρίδης είναι, απ’ όσο ξέρω, ο πρώτος Έλληνας που χρησιμοποίησε το τέχνασμα να παρουσιάσει τα έργα του δήθεν ως μετάφραση ξένων. (Το ίδιο επρόκειτο να κάνει μεταπολεμικά ο ποιητής Τάσος Παππάς με τα Τραγούδια του Παθανάρες).
Με βάση τα στοιχεία που συγκέντρωσα, ο Θεόδωρος Λασκαρίδης γεννήθηκε το 1895 ή το 1896 στη Βουλγαρία, στην Αγχίαλο (σήμερα Πομόριε), παραθαλάσσια πόλη με ακμαία ελληνική κοινότητα. Το 1906, με την καταστροφή της Αγχιάλου, η οικογένειά του τον στέλνει στην Πόλη να σπουδάσει. Τον Ιανουάριο του 1916, ενώ είναι φοιτητής στην Κωνσταντινούπολη, οι τουρκικές αρχές τον συλλαμβάνουν και τον στέλνουν στη Βουλγαρία, η οποία μόλις είχε μπει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Θα πολεμήσει στο μακεδονικό μέτωπο, στον τομέα του Καϊμακτσαλάν. Συμμετέχει στις πολύνεκρες μάχες που ακολουθούν τη σερβική επίθεση του Σεπτεμβρίου-Νοεμβρίου 1916 και κάποια στιγμή αυτομολεί στους Σέρβους. Παραμένει φυλακισμένος στο περιχαρακωμένο στρατόπεδο της Θεσσαλονίκης και ύστερα στέλνεται, μαζί με άλλους ελληνικής καταγωγής αυτόμολους του βουλγαρικού στρατού, στο στρατόπεδο της Μπάνιτσας (σήμερα Βεύη). Τον Νοέμβριο του 1917 δραπετεύει από το στρατόπεδο και κατεβαίνει στην Αθήνα. Στις αρχές του 1918 πιάνει δουλειά στον Ριζοσπάστη.
Γλωσσομαθής, καλλιεργημένος και ένθερμος σοσιαλιστής, ο Λασκαρίδης είναι παρών σε όλο το διάστημα του μετασχηματισμού του Ριζοσπάστη από αριστερή βενιζελική εφημερίδα σε σοσιαλιστική και μετά σε κομμουνιστική, πολύτιμο δεξί χέρι του διευθυντή Γιάννη Πετσόπουλου, ο οποίος μπαινοβγαίνει στις φυλακές. Όμως, οι ταλαιπωρίες του πολέμου στοίχισαν στον Λασκαρίδη βαριά νευρασθένεια. Σύμφωνα με μαρτυρίες όσων τον γνώρισαν, περιστασιακά πάθαινε κρίσεις και η αυτοκτονία τού είχε γίνει έμμονη ιδέα· μάλιστα κουβαλούσε πάντοτε μαζί του μια επιστολή προς τις αρχές για να μην ενοχοποιηθεί άλλος για τον θάνατό του. Στις 22 Μαΐου 1919, το βράδυ, μέσα στα γραφεία του Ριζοσπάστη, αυτοπυροβολείται με περίστροφο στον κρόταφο. Θα επιζήσει, αλλά θα του μείνει μια βαθιά ουλή στο κεφάλι.
Τον Απρίλιο του 1920 γίνεται αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη (ο πρώτος που ανακοινώνεται επώνυμα μετά την παραίτηση του Γιαννιού το 1918), ενώ τους επόμενους μήνες συμμετέχει ενεργά στις προσπάθειες συσπείρωσης των νέων λογοτεχνών μέσα από την Καλλιτεχνική Συντροφιά. Τον Νοέμβριο του 1920 αρχίζει να δημοσιεύει στον Ριζοσπάστη αντιπολεμικά και άλλα διηγήματά του, τα οποία στην αρχή αποδίδει στον βούλγαρο συγγραφέα Π. Σλαβέικοφ, αναφέροντας ότι ο ίδιος δήθεν είναι απλός μεταφραστής τους, τέχνασμα το οποίο αποκαλύπτει στον Νουμά τον Γενάρη του 1921. Τον Ιούνιο του 1921 αντικαθίσταται από αρχισυντάκτης του Ριζοσπάστη, αλλά παραμένει συντάκτης. Την ίδια περίοδο αναλαμβάνει αρχισυντάκτης στην εφημερίδα Χρονικά. Αναγγέλλει την έκδοση των διηγημάτων του. Το βράδυ της 19ης Δεκεμβρίου 1921 αυτοπυροβολείται μέσα στο γραφείο του στα Χρονικά. Την επόμενη μέρα πεθαίνει και την μεθεπόμενη κηδεύεται στο 1ο Νεκροταφείο. Τα διηγήματά του δεν εκδόθηκαν ποτέ — μέχρι σήμερα.
Όλα αυτά όμως είναι ήδη γνωστά αφού περιλαμβάνονται στο βιβλίο που είχα βγάλει το 2011, που ο εκδότης είχε την αξιέπαινη πρωτοβουλία να το διαθέτει πλέον και ηλεκτρονικά, δηλαδή δωρεάν. (Πάντως, το βιβλίο σε έντυπη μορφή εξακολουθεί να πουλιέται, το διακινούν η Ευρασία και οι Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου).
Όταν ετοιμάζαμε το βιβλίο, συζητούσαμε αν θα βάζαμε εικονογράφηση, επειδή υπάρχουν πολύ ωραίες φωτογραφίες του γαλλικού στρατού από το Μακεδονικό μέτωπο, ακριβώς από τα μέρη που περιγράφει ο Λασκαρίδης στα διηγήματά του -τελικά το απορρίψαμε για λόγους κόστους. “Αν βρεθεί φωτογραφία του Λασκαρίδη, αλλάζει το πράμα”, είχε πει ο Γιάννης Ευαγγέλου. “Και δεν βάζουμε μια τυχαία, ποιος θα το καταλάβει;” του είπα κι εγώ, φυσικά στ’ αστεία. Το θεωρούσαμε εντελώς απίθανο να έχει σωθεί φωτογραφία του Θ. Λασκαρίδη.
Κι όμως, κάναμε λάθος!
Φωτογραφία του Λασκαρίδη υπάρχει, κι είναι αυτή που βλέπετε. Κάπως αχνή, αλλά παρά το υποχρεωτικό για την εποχή καπέλο και τον ανασηκωμένο γιακά, αφήνει να φανεί, για πρώτη φορά ύστερα από 92 χρόνια το πρόσωπό του. Και δεν θα με πιστέψετε ίσως, αλλά κάπως έτσι τον είχα φανταστεί -και πάντως χωρίς το σχεδόν υποχρεωτικό για τους νέους του 1920 μουστάκι.
Φωτογραφία λοιπόν υπάρχει, αλλά ήταν πολύ καλά κρυμμένη. Και ο έπαινος για την ανακάλυψη δεν ανήκει σε μένα, αλλά στον καλό φίλο Γιώργο Ζεβελάκη, τον μεγαλύτερο αρχειοδίφη που έχουμε στην Ελλάδα, που έχει ξελασπώσει δεκάδες και δεκάδες ερευνητές βρίσκοντας στο αχανές αρχείο του τεύχη σπάνιων περιοδικών που δεν υπάρχουν στην Εθνική Βιβλιοθήκη -και σε καμιάν άλλη, ίσως. Ο Ζεβελάκης λοιπόν, βρήκε νεκρολογία του Λασκαρίδη στο τεύχος Φεβρουαρίου 1922 του περιοδικού Το θέατρον, ενός πολύ σπάνιου περιοδικού.
Τη νεκρολογία (φωτογραφία και κείμενο) τη βρίσκετε εδώ σκαναρισμένη, αλλά μεταφέρω το κείμενο:
Θ. ΛΑΣΚΑΡΙΔΗΣ
Εις το άνθος της ηλικίας εξέλιπε προ διμήνου περίπου εκλεκτός συνεργάτης και λαμπρός φίλος ο Θ. Λασκαρίδης.
Γεννηθείς το 1895 εις τον Πύργον της Βουλγαρίας από γονείς πλουσίους μετέβη έφηβος ων εις την Κωνσταντινούπολιν διά να συμπληρώσει τας σπουδάς του. Ήρχισε γράφων εκεί υπό ψευδώνυμον εις διάφορα περιοδικά φύλλα. Φύσις επαναστατική εις όλα διέκρινε πάντοτε τα έργα του, όσοι δε τον εγνώρισαν πολύ αντελήφθησαν αναμφιβόλως το μικρόβιον της μεγαλοφυϊας ανεπτυγμένον πολύ εν αυτώ.
Εν τούτοις ο Θ. Λασκαρίδης έπασχεν. Θύμα και αυτός αντιλήψεων μελλουσών γενεών είχεν ετοιμασθή διά τον αγώνα του ως ο ίδιος έλεγεν.
Μυστηριώδης πάντοτε σχεδόν και δι’ αυτούς ακόμη τους φίλους του έσχεν εκλάμψεις φαεινάς κατά τας οποίας έγραψεν έργα λογοτεχνικά αρκετά καλά.
Δυστυχώς όμως μία έμμονος ιδέα του την οποίαν δεν κατώρθωσαν φίλοι και συνάδελφοι να απαλείψουν τού ώπλισε την χείρα διά τρίτην φοράν. Είς πυροβολισμός ηκούσθη. Ο Θεόδωρος Λασκαρίδης ήτο νεκρός πριν έτι συμπληρώση το 26ον έτος της ηλικίας του.
Γαίαν έχοις ελαφράν αείμνηστε και καλέ φίλε.
Αυτή η άγνωστη ως σήμερα νεκρολογία, πέρα από το κάπως επιτηδευμένο ύφος της, βοηθάει να συμπληρώσουμε μερικές πινελιές στη βιογραφία του Λασκαρίδη, αν και δεν δέχομαι αναντίρρητα όλα τα στοιχεία που δίνει. Για παράδειγμα, το ότι ο ΘΛ γεννήθηκε στον Πύργο της Βουλγαρίας (και όχι στην Αγχίαλο που γράφω εγώ πιο πάνω) το έχω συναντήσει στις περισσότερες σύντομες νεκρολογίες που δημοσιεύτηκαν μετά την αυτοκτονία του, αλλά επειδή την πληροφορία για την Αγχίαλο την έχει δώσει ο ίδιος ο ΘΛ στο μοναδικό (έστω και έμμεσα) αυτοβιογραφικό που έχει γράψει (λέω γι’ αυτό στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου μου, σελ. 362-367), προτιμώ να επιμείνω στην Αγχίαλο ως γενέτειρά του. Όσο για το έτος γεννήσεως, αν δεχτούμε ως αληθινό ότι “δεν είχε συμπληρώσει το 26ο έτος της ηλικίας του”, όπως γράφεται σε όλες τις νεκρολογίες του, και δεδομένου ότι πέθανε στις 21 Δεκεμβρίου του 1921, αν γεννήθηκε το 1895 θα γεννήθηκε τις τελευταίες δέκα μέρες του χρόνου, γι’ αυτό εγώ προτιμώ να δίνω χρονολογία 1895 ή 1896.
Αλλά αυτό είναι λεπτομέρεια. Η νεκρολογία, που είναι ανυπόγραφη, άρα είναι πολύ πιθανό να γράφτηκε από τον διευθυντή του περιοδικού, αναφέρει τον Λασκαρίδη ως “εκλεκτό συνεργάτη”. Μήπως πρέπει λοιπόν να αναζητήσουμε τα προηγούμενα τεύχη του Θεάτρου; Δυστυχώς αυτό ήταν το πρώτο τεύχος του! Ή ο συντάκτης είχε συνεργαστεί με τον ΘΛ στο στήσιμο του περιοδικού ή είχαν παλιότερα συνεργαστεί σε άλλα έντυπα. Κατά τα άλλα, ο συντάκτης δεν φαίνεται να συμμερίζεται την σοσιαλεργατική-κομμουνιστική ιδεολογία του ΘΛ, αφού τον χαρακτηρίζει “θύμα αντιλήψεων μελλουσών γενεών” -αν και η διατύπωση δεν είναι από τις διαυγέστερες.
Πιο ενδιαφέρουσα είναι η πληροφορία ότι ο Λασκαρίδης όσο ήταν στην Πόλη (δηλαδή έως και το 1916) συνεργαζόταν με “διάφορα περιοδικά φύλλα”. Είχα αναζητήσει ίχνη του Λασκαρίδη σε έντυπα της Πόλης, αλλά δεν είχα βρει τίποτα -βέβαια, αν έγραφε με ψευδώνυμο η αναζήτηση δυσκολεύει πολύ. Είχα ψάξει και στον Λόγο του Μελαχρινού, που βέβαια βγήκε μετά, το 1919, επειδή από τα κείμενα του Λασκαρίδη υποψιάστηκα ότι γνωρίζονταν με τον Μελαχρινό -αλλά δεν βρήκα τίποτα. Θα το ξανακοιτάξω, ευκαιρίας δοθείσης.
Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι όλα αυτά γράφονται σε θεατρικό περιοδικό. Διόλου περίεργο, αν σκεφτούμε ότι ο Λασκαρίδης έγραψε αρκετές θεατρικές κριτικές όσο εργαζόταν στην εφημερίδα Χρονικά. Μάλιστα, σε μια ανασκόπηση της πνευματικής κίνησης, γραμμένη γύρω στο 1925, είχα βρει (μετά που εκδόθηκε το βιβλίο) την εξής αναφορά: “από τους νέους θεατρικά έργα έγραψαν και γράφουν οι εξής: Γιοφύλλης, Χατζηπέτρος, Λασκαρίδης, Κουκούλας, Χρηστίδης, Ι. Παναγιωτόπουλος…” Δεν δίνεται μικρό όνομα, αλλά όλα δείχνουν πως εννοεί τον δικό μας, τον Θ. Λασκαρίδη. Αν είχε γράψει όντως θεατρικά έργα, πού μπορεί να βρίσκονται; Μακάρι να βρω καιρό να το ψάξω κι αυτό.
Θα πει κανείς, γιατί δεν ψάχνεις τα επόμενα τεύχη του περιοδικού Θέατρον, μήπως υπάρχουν κι άλλες αναφορές στον Λασκαρίδη. Εδώ είναι ο κόμπος… Το Θέατρον δεν έβγαλε άλλο τεύχος! Το τεύχος που έχει ο Ζεβελάκης φαίνεται να είναι όχι μόνο το πρώτο αλλά και το τελευταίο που εκδόθηκε. (Το βρήκα επίσης στον κατάλογο της βιβλιοθήκης του ΕΛΙΑ). Παρά το γεγονός ότι η έκδοσή του ήταν πολυτελής και πολυσέλιδη και παρά το ότι είχε πολλούς εκλεκτούς συνεργάτες, δεν φαίνεται να βγήκε δεύτερο τεύχος. Για να πάρετε πάντως μια γεύση, ανεβάζω εδώ την πρώτη σελίδα του περιοδικού (πάντοτε προσφορά του Γ. Ζεβελάκη). Ο Δ. Γιαννουκάκης, που αναφέρεται ως διευθυντής συντάξεως, πρέπει να είναι ο γνωστός θεατρικός συγγραφέας και ευθυμογράφος (1899-1974). Για τον Δ. Πεσνικίδη δεν βρήκα σχεδόν τίποτα. Αν κρίνω από το επώνυμο, αυτός πρέπει να είναι ο φίλος τού Λασκαρίδη και συντάκτης της νεκρολογίας -αφού φαίνεται πιθανό να τον γνώριζε ήδη από την Πόλη. Αν κάποιος ξέρει κάτι περισσότερο για τον Πεσνικίδη, θα του χρωστώ χάρη να το αναφέρει.
Πάντως, έτσι ή αλλιώς, το εύρημα του Ζεβελάκη δίνει αρκετές κατευθύνσεις για να συμπληρωθούν όσα ξέρουμε για τον παλιό αρχισυντάκτη του Ριζοσπάστη. Και βέβαια, χάρη σε αυτό, ο Θεόδωρος Λασκαρίδης αποκτά επιτέλους μορφή!
Υστερόγραφο: Από τα πολλά που έχω γράψει για τον Λασκαρίδη στο ιστολόγιο, θα ξεχωρίσω:
* Μια παλιότερη παρουσίαση του βιβλίου “Το φονικό μοιραίο βόλι“
* Το σύντομο διήγημά του Λιποτάκτης (από τα Ενθέματα της Αυγής)
* Ένα άρθρο για το τέχνασμα που χρησιμοποίησε και ο Λασκαρίδης, μάλλον πρώτος στην Ελλάδα, δηλαδή να αποδώσει τα κείμενά του σε έναν ανύπαρκτο συγγραφέα.
Written by Το Ρήγμα που Ενώνει
We are Creative Blogger Theme Wavers which provides user friendly, effective and easy to use themes. Each support has free and providing HD support screen casting.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου