Την Παρασκευή 10 Οκτωβρίου, συμπληρώνονται εικοσιεννιά χρόνια από τον θάνατο του Όρσον Γουέλς. Του ηθοποιού, σεναριογράφου, παραγωγού, σκηνοθέτη, μα πάνω απ' όλα ενός πραγματικού καλλιτέχνη που σε ηλικία μόλις εικοσιέξι χρονών ολοκληρώνει την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, τον θρυλικό «Πολίτη Κέιν» (Citizen Kane, 1941). Η Έβδομη Τέχνη είχε μόλις ανακαλύψει το παιδί - θαύμα της και ο Γουέλς με τη σειρά του, έμελλε να αλλάξει για πάντα τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον Κινηματογράφο...
«Εδώ και χρόνια προσπαθώ να γυρίσω την πλάτη μου στον κινηματογράφο, γιατί του αφιερώνω 90% της ύπαρξής μου, της ενεργητικότητάς μου. Πρέπει να σταματήσω να καταστρέφω έτσι τη ζωή μου, προσπαθώντας να εκφραστώ μέσα από τις ταινίες. Δεν είναι δυνατόν να περάσω τη ζωή μου ολόκληρη σε φεστιβάλ κι εστιατόρια, ζητιανεύοντας για χρήματα. Εδώ και τριάντα χρόνια οι άνθρωποι με ρωτούν πως κατορθώνω να συνδυάζω αρμονικά το Α και το Β. Η ειλικρινής απάντηση είναι ότι δεν το καταφέρνω. Τα πάντα μέσα μου αποτελούνται από αντιφάσεις. Όλοι μας αποτελούμαστε από αντιθέσεις, που δεν καταφέρνουμε να εναρμονίσουμε.» - Τζορτζ Όρσον Γουέλς (George Orson Welles) (6 Μαΐου, 1915 - 10 Οκτωβρίου, 1985)
Ο Όρσον Γουέλς γεννήθηκε στις 6 Μαΐου του 1915 στην πόλη Κενόσα (Kenosha) του Ουισκόνσιν. Τέσσερα χρόνια αργότερα, μετακόμισε στο Σικάγο (Chicago), μετά το διαζύγιο των γονιών του. Δευτερότοκος γιος ενός μικροβιομήχανου - εφευρέτη και μιας καλλιεργημένης και γνωστής πιανίστριας της εποχής, ο Γουέλς θα μείνει ορφανός, σε ηλικία μόλις 15 χρονών. Σκηνές από τα χρόνια της παιδικής του ηλικίας έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στις πρώιμες ταινίες του και ιδιαίτερα στους «The Magnificent Ambersons» (Υπέροχους Άμπερσονς) του 1942.
Ο Όρσον Γουέλς γεννήθηκε στις 6 Μαΐου του 1915 στην πόλη Κενόσα (Kenosha) του Ουισκόνσιν. Τέσσερα χρόνια αργότερα, μετακόμισε στο Σικάγο (Chicago), μετά το διαζύγιο των γονιών του. Δευτερότοκος γιος ενός μικροβιομήχανου - εφευρέτη και μιας καλλιεργημένης και γνωστής πιανίστριας της εποχής, ο Γουέλς θα μείνει ορφανός, σε ηλικία μόλις 15 χρονών. Σκηνές από τα χρόνια της παιδικής του ηλικίας έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε στις πρώιμες ταινίες του και ιδιαίτερα στους «The Magnificent Ambersons» (Υπέροχους Άμπερσονς) του 1942.
Ο νεαρός Γουέλς, σπουδάζει στο τότε διάσημο Todd School της πόλης Woodstock στο Ιλινόις και πολύ γρήγορα δραστηριοποιείται ως ηθοποιός, σκηνοθέτης και σκηνογράφος, της εκεί θεατρικής ομάδας. Το 1934, σε ηλικία δεκαεννιά χρονών, θα παντρευτεί την ηθοποιό Virginia Nicholson. Μαζί θα αποκτήσουν μία κόρη, αλλά μετά από 5 χρόνια χωρίζουν. Εκείνη την εποχή αρχίζει παράλληλα και η σταδιακή αναγνώρισή του.
Χρονιά ορόσημο αποτελεί το 1938 όπου τον συναντάμε πίσω από τα μικρόφωνα του ραδιοφωνικού σταθμού CBS. Εκεί σε μια μεταφορά του “The War of the Worlds” (Ο πόλεμος των κόσμων - Herbert George Wells) μεταδιδόμενο σε μορφή ειδήσεων με ρεπορτάζ και ανταποκρίσεις, επικαλούμενο τη φανταστική εισβολή των Αρειανών στη γη, θα καταφέρει να ξεσηκώσει τους Αμερικανούς. Παρά τις επανειλημμένες διαβεβαιώσεις σχετικά με τον φανταστικό χαρακτήρα της αναμετάδοσης, προκαλείται πανικός και χιλιάδες συμπολίτες του βγαίνουν στους δρόμους, θεωρώντας την εκπομπή ως πραγματικό γεγονός...
Η άψογη διαμόρφωση και εκφορά του λόγου μπορεί να είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό του Γουέλς αλλά το σήμα κατατεθέν του, υπήρξε ανέκαθεν οι εμπνευσμένες μεταμφιέσεις του. Μέσα απ' αυτό ακριβώς το πρίσμα είναι που ξετυλίγεται το πολυτάλαντο κινηματογραφικό του πρόσωπο. Σύμφωνα μάλιστα με τον "μύθο" που τον ακολουθούσε, ο Όρσον Γουέλς εμφανίστηκε με την πραγματική του μύτη μόνο στο φιλμ “The Third Man” (Ο Τρίτος Άνθρωπος - 1949) του Carol Reed.
Την άνοιξη του 1939 ο Γουέλς έχει τις πρώτες του επαφές με τα μεγάλα στούντιο του Χόλιγουντ. Οι συνομιλίες αυτές του αποφέρουν ένα συμβόλαιο με την εταιρεία RKO ((Radio-Keith-Orpheum Pictures), για τρεις ταινίες. Ένα συμβόλαιο, το οποίο του εξασφαλίζει τη δυνατότητα να δουλεύει ο ίδιος σ' αυτές ως σεναριογράφος, σκηνοθέτης ή ηθοποιός. Η πρώτη από αυτές τις ταινίες ακούει στο όνομα "Citizen Kane" (Πολίτης Κέιν - 1941).
Ο ισχυρός μεγιστάνας του Τύπου, Charles Foster Kane (Όρσον Γουέλς) πεθαίνει μόνος στον πύργο του Ξαναντού (Xanadu). Η τελευταία λέξη που πρόφερε πριν πεθάνει ήταν Rosebud (Ροδανθός). Όλοι υποθέτουν ότι πρόκειται για ένα κλειδί της αινιγματικής προσωπικότητας του νεκρού. Η τηλεοπτική εκπομπή News on the March συγκεντρώνει υλικό για ένα μικρό αφιέρωμα στον διάσημο εκλιπόντα. Ο διευθυντής όμως του στούντιο δεν είναι ικανοποιημένος από το υπάρχον υλικό και θέλοντας να μάθει ποιος ήταν στ' αλήθεια ο Kane, αναθέτει στον ρεπόρτερ του Jerry Thompson (William Alland) να ανακαλύψει τι μυστικά κρύβονται...
Όσο αφορά το σενάριο της ταινίας, είναι κοινό μυστικό ότι, περιέχει πολλά βιογραφικά στοιχεία από τον William Randolf Hearst, μεγαλοεκδότη της εποχής. Όμως οι στενές σχέσεις του συγκροτήματος Hearst με διάφορες κινηματογραφικές εταιρίες της εποχής, έχουν σαν αποτέλεσμα την αναβολή ορισμένων προγραμματισμένων προκαταρκτικών προβολών ενώ παράλληλα κυκλοφορεί ένα φυλλάδιο, μέσα από το οποίο κατηγορείται ο σκηνοθέτης ότι πρόσκειται στον κομουνισμό και πως προωθεί τεχνηέντως αντι-αμερικάνικες τάσεις.
Όσο αφορά το σενάριο της ταινίας, είναι κοινό μυστικό ότι, περιέχει πολλά βιογραφικά στοιχεία από τον William Randolf Hearst, μεγαλοεκδότη της εποχής. Όμως οι στενές σχέσεις του συγκροτήματος Hearst με διάφορες κινηματογραφικές εταιρίες της εποχής, έχουν σαν αποτέλεσμα την αναβολή ορισμένων προγραμματισμένων προκαταρκτικών προβολών ενώ παράλληλα κυκλοφορεί ένα φυλλάδιο, μέσα από το οποίο κατηγορείται ο σκηνοθέτης ότι πρόσκειται στον κομουνισμό και πως προωθεί τεχνηέντως αντι-αμερικάνικες τάσεις.
Η RKO θέλοντας να εκμεταλλευθεί τη φήμη αυτού του παιδιού - θαύματος, όπως είχε τότε χαρακτηριστεί, που έγινε τόσο σύντομα διάσημο από τις θεατρικές του παραστάσεις αλλά κυρίως από τη σκανδαλώδη επιτυχία της ραδιοφωνικής του εκπομπής, του παραχώρησε μέσα από ένα συμβόλαιο εξήντα σελίδων, την απόλυτη ουσιαστικά ελευθερία, χωρίς ίσως ούτε οι ίδιοι να περιμένουν ότι θα τα καταφέρει.
Έχει δίκιο λοιπόν ο Φρανσουά Τρυφώ (Francois Truffaut) που μας επισημαίνει το οξύμωρο της καταστάσεως. Συνήθως κάποιος γίνεται διάσημος, αφού πρώτα γυρίσει μερικές καλές ταινίες. Δε συμβαίνει δηλαδή συχνά να εμπιστευθούν τα στούντιο ένα τόσο σημαντικό σχέδιο σε κάποιον εικοσιπεντάχρονο, μόνο και μόνο διότι είναι τόσο διάσημος και τόσο νέος. Είναι ουσιαστικά η πρώτη φορά στην ιστορία του κινηματογράφου όπου μια ταινία - πρωτόλειο, γυρίζεται από έναν ήδη δημοφιλή άνδρα, από τον οποίο όλοι περίμεναν επιτυχίες και μόνο.
Έχει δίκιο λοιπόν ο Φρανσουά Τρυφώ (Francois Truffaut) που μας επισημαίνει το οξύμωρο της καταστάσεως. Συνήθως κάποιος γίνεται διάσημος, αφού πρώτα γυρίσει μερικές καλές ταινίες. Δε συμβαίνει δηλαδή συχνά να εμπιστευθούν τα στούντιο ένα τόσο σημαντικό σχέδιο σε κάποιον εικοσιπεντάχρονο, μόνο και μόνο διότι είναι τόσο διάσημος και τόσο νέος. Είναι ουσιαστικά η πρώτη φορά στην ιστορία του κινηματογράφου όπου μια ταινία - πρωτόλειο, γυρίζεται από έναν ήδη δημοφιλή άνδρα, από τον οποίο όλοι περίμεναν επιτυχίες και μόνο.
Ο Πολίτης Κέιν ήταν μια οπτική επανάσταση στον “ομιλούντα” κινηματογράφο. Ο Γουέλς προσέλαβε ως οπερατέρ τον συνεργάτη πολλών Γερμανών εξπρεσιονιστών σκηνοθετών, Gregg Toland. Στον οποίο κάποιοι αποδίδουν το κλειστοφοβικό φως και το βάθος πεδίου (depth of focus) στα πλάνα της ταινίας. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Toland εκείνη την εποχή δούλευε και σε άλλα δύο σχέδια. Στο “The Grapes of Wrath” (Τα Σταφύλια της Οργής - 1940) και στο “The Long Voyage Home” (1940), δύο ταινίες του John Ford, τον οποίο ο Όρσον Γουέλς ανέφερε συχνά πυκνά ως δάσκαλό του.
Αν λοιπόν ο "Πολίτης Κέιν" είναι το κατ' εξοχήν ιδιοφυές έργο του Όρσον Γουέλς, το πραγματικό του αριστούργημα υπήρξε το φιλμ “The Magnificent Ambersons” (Οι Υπέροχοι Άμπερσονς) του 1942. Όπως έχει χαρακτηριστικά ειπωθεί, αν στην πρώτη ταινία του Γουέλς έχουμε το "Rosebud" (τη γυάλινη εκείνη σφαίρα που πέφτει από το χέρι του Κέιν τη στιγμή του θανάτου του), με τους "Άμπερσονς" είναι που ο σκηνοθέτης μας ταξιδεύει στο εσωτερικό αυτού του μαγευτικού κόσμου. Αν και δυστυχώς ο Γουέλς δεν είχε το τελικό μοντάζ της ταινίας του, ωστόσο ακόμα και τα "υπολείμματα" της δημιουργίας του, που έφθασαν μέχρι τους θεατές, δεν μας επιτρέπουν ν' αμφιβάλλουμε γι' αυτό.
Οι Άμπερσονς είναι το καμάρι μιας μικρής επαρχιακής πόλης γύρω στο 1870. Η κόρη της οικογένειας Isabel (Dolores Costello), για λόγους κοινωνικής θέσης, δεν παντρεύεται τον εφευρέτη Eugene Morgan (Joseph Cotten) αλλά τον πληκτικό μα συνάμα ευκατάστατο Wilbur Minafer. Καρπός αυτού του γάμου είναι ο George, το κακομαθημένο παιδί που γίνεται ο φόβος και ο τρόμος της μικρής πόλης, ενώ όλοι ελπίζουν κάποια στιγμή να πληρώσει το τίμημα για τις αταξίες του.
Αρκετά χρόνια αργότερα ο George επιστρέφει από το κολέγιο, νεαρός άντρας πια (Tim Holt). Ο γυρισμός του εορτάζεται μ' έναν λαμπρό χορό. Ο Morgan, πλούσιος πια βιομήχανος αυτοκινήτων και η κόρη του Lucy (Anne Baxter) είναι ανάμεσα στους καλεσμένους. Καθώς οι δύο νέοι γνωρίζουν ο ένας τον άλλον, η παλιά αγάπη της Isabel και του Morgan, ξυπνάει και πάλι, με απρόβλεπτες όμως συνέπειες...
Με την ταινία "Οι Υπέροχοι Άμπερσονς", έχουμε μπροστά μας την εποποιία μιας εποχής και τις ζυμώσεις που πραγματοποιούνται μεταξύ της παράδοσης και της εξέλιξης. Με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία οι "Άμπερσονς" αποτελούν την πιο προσωπική ταινία στην πλούσια φιλμογραφία του Γουέλς, ενώ παράλληλα έχουμε και τον εκούσιο περιορισμό του, στον ρόλο του σκηνοθέτη και του αφηγητή.
Με την ταινία "Οι Υπέροχοι Άμπερσονς", έχουμε μπροστά μας την εποποιία μιας εποχής και τις ζυμώσεις που πραγματοποιούνται μεταξύ της παράδοσης και της εξέλιξης. Με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία οι "Άμπερσονς" αποτελούν την πιο προσωπική ταινία στην πλούσια φιλμογραφία του Γουέλς, ενώ παράλληλα έχουμε και τον εκούσιο περιορισμό του, στον ρόλο του σκηνοθέτη και του αφηγητή.
Δυστυχώς όμως η ταινία αυτή θα σηματοδοτήσει και το σχίσμα μεταξύ του σκηνοθέτη και των στούντιο του Χόλιγουντ της εποχής εκείνης. Κι αυτό, διότι ενώ ο Γουέλς έχει σχεδόν ολοκληρώσει τα γυρίσματα της ταινίας του, τον στέλνουν στη Ν. Αμερική για να γυρίσει ένα ντοκιμαντέρ με θέμα τη Βραζιλία (είναι το μετέπειτα "It's All True"). Για κακή του τύχη όμως, την εποχή εκείνη, αλλάζει η διεύθυνση της RKO. Οι νέοι ιθύνοντες κρίνοντας την ταινία αντι-εμπορική αποφασίζουν να την “τροποποιήσουν” και από 131 λεπτά να την παρουσιάσουμε με χρονική διάρκεια μόλις 88 λεπτά...
Η δικαιολογία που χρησιμοποίησαν ήταν το γεγονός ότι σε μια πολεμική περίοδο, το κοινό, έχει ανάγκη από αισιόδοξα μηνύματα. Μετά από αρκετές καθυστερήσεις η ταινία θα προβληθεί τελικά στους κινηματογράφους χωρίς όμως την έγκριση του Όρσον Γουέλς. Για την ιστορία, θα πρέπει να επισημάνουμε πως η ταινία σημείωσε εμπορική επιτυχία. Φαίνεται πως οι “ειδικοί” είχαν βολιδοσκοπήσει σωστά το κοινό που ζητούσε στη σκοτεινή αίθουσα τη φυγή από την ατμόσφαιρα της πολεμικής πραγματικότητας και την ταύτισή του με τα είδωλά του.
Η δικαιολογία που χρησιμοποίησαν ήταν το γεγονός ότι σε μια πολεμική περίοδο, το κοινό, έχει ανάγκη από αισιόδοξα μηνύματα. Μετά από αρκετές καθυστερήσεις η ταινία θα προβληθεί τελικά στους κινηματογράφους χωρίς όμως την έγκριση του Όρσον Γουέλς. Για την ιστορία, θα πρέπει να επισημάνουμε πως η ταινία σημείωσε εμπορική επιτυχία. Φαίνεται πως οι “ειδικοί” είχαν βολιδοσκοπήσει σωστά το κοινό που ζητούσε στη σκοτεινή αίθουσα τη φυγή από την ατμόσφαιρα της πολεμικής πραγματικότητας και την ταύτισή του με τα είδωλά του.
Το “It's All True” (Είναι Όλα Αλήθεια) αποτελεί δυστυχώς ένα από τα πολλά ανεκπλήρωτα σχέδια του σκηνοθέτη, ο οποίος εκμεταλλευόμενος την κρατική επιχορήγηση για προπαγανδιστικούς λόγους, φεύγει για τη Βραζιλία με σκοπό τη δημιουργία ενός φιλμ - ντοκιμαντέρ για την ενίσχυση των εκεί αμερικάνικων συμφερόντων και την ανύψωση του εθνικού αισθήματος. Ας μην ξεχνάμε ότι το 1941 ήταν και η χρονιά του Pearl Harbor.
Γρήγορα όμως η αμερικάνικη κυβέρνηση θα καταλάβει ότι ο Όρσον Γουέλς, παρά το νεαρό της ηλικίας του, δεν είναι το πιόνι εκείνο που αναζητούσε να βρει και το όλο εγχείρημα θα της γυρίσει μπούμερανγκ. Αφορμή γι' αυτό στάθηκε μία από τις ιστορίες του φιλμ - ντοκιμαντέρ βασιζόμενη σε πραγματικό γεγονός της εποχής.
Τέσσερις ψαράδες από ένα μικρό χωριό της Βραζιλίας, ξεκινάνε με μια βάρκα και χωρίς πυξίδα, για ένα ταξίδι δύο χιλιάδων μιλίων, με προορισμό το Ρίο. Σκοπός τους είναι να συναντηθούν με τον πρόεδρο Βάργκας (τον οποίο στηρίζει η Αμερική) και να διαμαρτυρηθούν για την εξαθλίωσή τους.
Το φιλμ που δε θα ολοκληρωθεί ποτέ λόγω προφανής διακοπής της κρατικής χρηματοδότησης, θα βρει τελικά τον δρόμο του προς τις κινηματογραφικές αίθουσες, μετά από πολλές δυσκολίες και μόλις το 1993. Στην Ελλάδα είχαμε την ευκαιρία να το παρακολουθήσουμε για πρώτη φορά στην μεγάλη οθόνη τον Οκτωβρίου του 2007 στο πλαίσιο του Πανοράματος Ευρωπαϊκού Κινηματογράφου.
«Απ' όλες τις ταινίες που έκανα, μόνο για μία μπορώ ν' αναλάβω την πλήρη ευθύνη, για τον "Πολίτη Κέιν". Σ' όλες τις άλλες η ελευθερία μου ήταν λίγο ως πολύ περιορισμένη και η αφηγηματική μορφή των ιστοριών μου καταστράφηκε από ανθρώπους που σκέφτονταν εμπορικά.» - Όρσον Γουέλς
Ο Howard Graham (Joseph Cotten) μηχανικός του αμερικάνικου πολεμικού ναυτικού, ταξιδεύει στην Κωνσταντινούπολη με τη γυναίκα του. Καθώς φτάνει στην Τουρκία γίνεται αντιληπτός από Ναζί πράκτορες. Με τη βοήθεια του Τούρκου ταγματάρχη Haki (Orson Welles) προσπαθεί να τους ξεφύγει και επιβιβάζεται βιαστικά σ' ένα πλοίο χωρίς όμως τη γυναίκα του. Φτάνοντας στον προορισμό του, ψάχνει να βρει τη σύζυγό του, την οποία έχουν όμως ήδη εντοπίσει οι Ναζί και τον περιμένουν...
Αυτό είναι το φιλμ "Journey Into Fear" (Ταξίδι Στο Φόβο) του 1943, που αποτελεί την τρίτη και τελευταία ταινία του Όρσον Γουέλς και το συμβόλαιό του με την RKO. Η ιστορία βασίζεται σ' ένα μυθιστόρημα του Eric Ambler, ενώ είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα σκηνικά που χρησιμοποιήθηκαν, συγκεντρώθηκαν από υπόλοιπα άλλων ταινιών. Όλα αυτά, για ένα αξιοπρεπές φιλμ που γυρίστηκε κάτω από τρομερή πίεση χρόνου.Την ίδια χρονιά αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Γουέλς γνωρίζει, ερωτεύεται και παντρεύεται την Ρίτα Χέιγουορθ (Rita Hayworth).
Ο Howard Graham (Joseph Cotten) μηχανικός του αμερικάνικου πολεμικού ναυτικού, ταξιδεύει στην Κωνσταντινούπολη με τη γυναίκα του. Καθώς φτάνει στην Τουρκία γίνεται αντιληπτός από Ναζί πράκτορες. Με τη βοήθεια του Τούρκου ταγματάρχη Haki (Orson Welles) προσπαθεί να τους ξεφύγει και επιβιβάζεται βιαστικά σ' ένα πλοίο χωρίς όμως τη γυναίκα του. Φτάνοντας στον προορισμό του, ψάχνει να βρει τη σύζυγό του, την οποία έχουν όμως ήδη εντοπίσει οι Ναζί και τον περιμένουν...
Αυτό είναι το φιλμ "Journey Into Fear" (Ταξίδι Στο Φόβο) του 1943, που αποτελεί την τρίτη και τελευταία ταινία του Όρσον Γουέλς και το συμβόλαιό του με την RKO. Η ιστορία βασίζεται σ' ένα μυθιστόρημα του Eric Ambler, ενώ είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι τα σκηνικά που χρησιμοποιήθηκαν, συγκεντρώθηκαν από υπόλοιπα άλλων ταινιών. Όλα αυτά, για ένα αξιοπρεπές φιλμ που γυρίστηκε κάτω από τρομερή πίεση χρόνου.Την ίδια χρονιά αξίζει να σημειώσουμε ότι ο Γουέλς γνωρίζει, ερωτεύεται και παντρεύεται την Ρίτα Χέιγουορθ (Rita Hayworth).
Φτάνουμε έτσι στο 1946 και στην ταινία "The Stranger" (Ο Ξένος). Οι ελευθερίες που είχε ο Γουέλς στον Πολίτη Κέιν, έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Λέγεται μάλιστα ότι του επέτρεψαν να σκηνοθετήσει την ταινία, μόνο και μόνο, για να εξασφαλίσουν τη συνεργασία του ως πρωταγωνιστή και με τον όρο να σεβαστεί τον συμφωνημένο προϋπολογισμό. Για έναν σκηνοθέτη, που πέντε χρόνια πριν είχε επανακαθορίσει με επαναστατικό τρόπο και μάλιστα στην πρώτη του κιόλας προσπάθεια, την έννοια του μοντάζ, αυτό θα πρέπει να ήταν εξαιρετικά ενοχλητικό...
Το φιλμ "The Stranger" (Ο Ξένος), εντάσσεται στα πλαίσια της εκμετάλλευσης από το Χόλιγουντ, δημοφιλών σκηνοθετών και τη δημιουργία αντιναζιστικών ταινιών για την ικανοποίηση του κοινού. Εδώ παρακολουθούμε τον επιθεωρητή Wilson και τις προσπάθειές του να εντοπίσει τον δραπέτη Franz Kindler, Ναζί εγκληματία πολέμου. Οι έρευνές του, θα τον οδηγήσουν στον καθηγητή Charles Rankin (Orson Welles), ο οποίος πρόκειται να παντρευτεί εκείνο το ίδιο απόγευμα και που δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον καταζητούμενο.
Τον επιθεωρητή Wilson, ερμηνεύει ο σπουδαίος ηθοποιόςEdward G. Robinson, αξίζει όμως να σημειώσουμε ότι ο Όρσον Γουέλς είχε προτείνει να ενσαρκώσει γυναίκα τον εν λόγω ρόλο, κάτι το οποίο δεν έγινε τελικά δεκτό.
Το φαινομενικά ήσυχο περιβάλλον μίας μικρής κολεγιακής κοινότητας στην Αγγλία, διαταράσσεται από τη δραπέτευση ενός γερμανικού εγκληματία πολέμου, που όμως στη πραγματικότητα έχει σχεδιαστεί από κυβερνητικούς πράκτορες με την ελπίδα, ότι ο φυγάς θα τους οδηγήσει σε άλλους καταζητούμενους που κρύβονται.
Ο δραπέτης καταφεύγει στο σπίτι του καθηγητή Ράσκιν, που είναι ένας εγκληματίας πολέμου κρυμμένος, στην πόλη Μέρι, ώστε έτσι να γίνει πολίτης υπεράνω υποψίας. Ο Ράσκιν, δε χάνει τον καιρό του με τον πρώην συμπολεμιστή του. Από φόβο μήπως τον προδώσει, τον σκοτώνει και κρύβει το πτώμα του.
Ο δραπέτης καταφεύγει στο σπίτι του καθηγητή Ράσκιν, που είναι ένας εγκληματίας πολέμου κρυμμένος, στην πόλη Μέρι, ώστε έτσι να γίνει πολίτης υπεράνω υποψίας. Ο Ράσκιν, δε χάνει τον καιρό του με τον πρώην συμπολεμιστή του. Από φόβο μήπως τον προδώσει, τον σκοτώνει και κρύβει το πτώμα του.
Αλλά στο μεταξύ, υπάρχει ο κυβερνητικός πράκτορας που παρακολουθεί τον δραπέτη και εντοπίζει τον Ράσκιν. Η στενή παρακολούθηση προδίδει τη φιλοσοφία του Ρασκίν και τον εκθέτει στα μάτια της νεαρής γυναίκας του. Φτάνοντας πια στα όρια του παραλογισμού αποπειράται και πεθαίνει καρφωμένος πάνω σε ένα μηχανισμό συνδεδεμένο μ' ένα πελώριο ρολόι πύργου.
Η ίντριγκα, οι συνεχείς ανατροπές, αλλά και ο εφιάλτης που σκεπάζει σαν πέπλο τα κεφάλια των ηρώων μας, έρχεται να σημαδέψει όχι μόνο τις ζωές τους, αλλά και την μοίρα τους για πάντα. Φόβος και τρόμος, που σταδιακά οδηγούν σ' έναν αδιέξοδο παραλογισμό, περιγράφονται με έντονες σκιάσεις και ημιφωτισμούς, που παραπέμπουν σε θαυμαστά εικονοκλαστικά έργα. Οι φωτισμοί και οι γωνίες λήψης είναι εντυπωσιακές και πολλές σκηνές, όπως η τελευταία σεκάνς του έργου, με το θεαματικό θάνατο του Ράσκιν, μένουν αξέχαστες στον θεατή.
Παρ' όλα αυτά, “δεν υπάρχει τίποτα δικό μου...” θα πει λίγο αργότερα ο σκηνοθέτης έχοντας αποκηρύξει (ουσιαστικά) το συγκεκριμένο φιλμ. “Το έκανα, για να αποδείξω ότι μπορώ κι εγώ να κάνω ένα φιλμ, όπως ο οποιοσδήποτε άλλος”. Παρ' όλα αυτά η ταινία ξεφεύγει από τα ανάλογα κλισέ παρόμοιων ταινιών ενώ σποραδικά εκδηλώνεται το ψυχολογικό και εικαστικό επίπεδο του σκηνοθέτη. Ενδεικτικό της δεξιοτεχνίας του δημιουργού, είναι το φινάλε της ταινίας στην εκκλησία και το εύρημα του μοιραίου γοτθικού αγγέλου με το ξίφος ως ρολόι του καμπαναριού...
Το φιλμ "The Stranger", είναι ένα Αμερικάνικο φιλμ-νουάρ, βασισμένο σ' ένα σενάριο με υποψηφιότητα στα βραβεία Όσκαρ. Ο Sam Spiegel ήταν ο παραγωγός της ταινίας και την μουσική υπέγραψε ο Bronisław Kaper. Θεωρείται ως η πρώτη ταινία που βγήκε στις αίθουσες μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και έδειξε πλάνα από στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Η ταινία δημιουργήθηκε από την International Pictures και κυκλοφόρησε από την RKO Radio Pictures. Τα πνευματικά δικαιώματα αρχικά ανήκαν στην Haig Corporation, αλλά η ταινία πλέον είναι δημόσιας χρήσης, αφού οι παραγωγοί το 1973 απέτυχαν να ανανεώσουν το copyright της. Επιπλέον, «Ο Άγνωστος» ήταν η μοναδική ταινία του Γουέλς που υπήρξε κερδοφόρος επιτυχία με την πρώτη της κυκλοφορία σε αντίθεση με την ταινία «Ο Πολίτης Κέϊν» που γύρισε πίσω το κεφάλαιο του προϋπολογισμού και του μάρκετινγκ, αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό ώστε να κάνει κέρδη.
Πριν από την εν λόγω ταινία, ο Γουέλς είχε δείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη φύση του Φασισμού και ειδικά σε βίντεο - ντοκιμαντέρ για τα Στρατόπεδα Συγκέντρωσης. Στη στήλη που διατηρούσε στην New York Post έγραψε πως αυτά τα πλάνα ντοκιμαντέρ πρέπει “να θεωρηθούν” ως δείκτης «σήψης της ψυχής, ένα τέλειο πνευματικό σκουπίδι» συνδεόμενο με αυτό που αποκαλούμε Φασισμό.
Ο Γουέλς εργάστηκε πάνω σε κάποιες από αυτές του τις ανησυχίες στην ταινία, η οποία ασχολείται ανοιχτά με τις επιπτώσεις του Φασισμού. Σε μία εντυπωσιακή σκηνή, ο κύριος Wilson δείχνει στη Mary Longstreet κάποια πλάνα που είχαν τραβηχτεί από Στρατόπεδα Συγκέντρωσης. Η Mary στέκεται αποσβολωμένη και ο Γουέλς κρατά το πλάνο της κάμερας κοντά στο πρόσωπό της, καθώς το φως του προβολέα τρεμοπαίζει πάνω του. Στην σκηνή αυτή ο Wilson λέει ότι ο Kindler «συνέλαβε τη θεωρία της γενοκτονίας - μαζική μείωση του πληθυσμού των κατακτημένων χωρών»...
Προφητικά στη στήλη του στην εφημερίδα ο Γουέλς είχε γράψει ότι οι κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στην μετα-πολεμική Γερμανία δεν θα εξαλείψουν τον Φασισμό. Οι ακόλουθοι του Ναζισμού «βάζουν τα καύσιμα για μία άλλη πυρκαγιά...». Σε μία από τις πιο δυνατές σκηνές της ταινίας ο κύριος Wilson και ο Kindler / Rankin, συνοδεύουν τους Longstreets για δείπνο. Η συζήτηση κατά τη διάρκεια του δείπνου καταλήγει σ' ένα άρθρο για τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στην μετα-πολεμική Γερμανία. Ο Rankin ισχυρίζεται ότι οι Γερμανοί δεν θα εγκαταλείψουν ποτέ το όνειρό τους για την κατάκτηση όλου του κόσμου, απηχώντας ουσιαστικά και επαναλαμβάνοντας το συναίσθημα και τις πεποιθήσεις του ίδιου του Γουέλς.
Η ειρωνεία είναι ότι η εν λόγω ταινία έγινε η σημαντικότερη εισπρακτική επιτυχία στην μέχρι τότε επεισοδιακή καριέρα του Όρσον Γουέλς. Κάτι το οποίο όπως αναμένονταν τον έκανε και πάλι καλοδεχούμενο στα μεγάλα κινηματογραφικά στούντιο του Χόλιγουντ που αποφάσισαν να του δώσουν μία δεύτερη ευκαιρία γυρίζοντας μαζί με την Ρίτα Χέιγουορθ (Rita Hayworth) την ταινία “Η Κυρία από τη Σαγκάη”. Φιλμ το οποίο δυστυχώς κατέληξε σε εμπορική αποτυχία ενώ έβαλε τέλος στον έτσι κι αλλιώς προβληματικό γάμο του ζευγαριού...
Στις ταινίες που περιγράψαμε μέχρι τώρα (Citizen Kane, The Magnificent Ambersons, Journey Into Fear, The Stranger) αλλά και σε άλλες που θα ακολουθήσουν (Mr. Arkadin, Touch of Evil) παρατηρούμε ότι οι κεντρικοί ήρωες ενσαρκώνονται από άντρες και μάλιστα κατά βάση επιτυχημένους. Παρ' όλα αυτά όμως δεν παρακολουθούμε την άνοδό τους, αλλά γινόμαστε μάρτυρες της τραγικής παρακμής τους.
Εξαίρεση στον κανόνα αυτό θα αποτελέσει η “Κυρία από τη Σαγκάη” (The Lady from Shanghai) του 1947, καθώς στον πρωταγωνιστικό ρόλο συναντάμε μία γυναίκα φιλόδοξη και εγωκεντρική όπου οι άντρες που την περιβάλλουν, καταστρέφονται διαδοχικά, ορίζοντας η ίδια και το ύψος της πτώσης τους. Όλα αυτά όμως είναι γεγονότα που θα αναλύσουμε στο δεύτερο μέρος του Αφιερώματος μας στον αγαπημένο Όρσον Γουέλς.
To Be Continued...
«Προτιμώ να δουλεύω σαν ηθοποιός πάνω στη σκηνή του θεάτρου παρά μπροστά στην κάμερα. Θεωρώ τη δουλειά του κινηματογραφικού ηθοποιού φοβερά εξαντλητική, σωματικά και πνευματικά. Ειλικρινά, πιστεύω ότι δεν είμαι καλός κινηματογραφικός ηθοποιός. Ανεξάρτητα απ' αυτό, προτιμώ να είμαι ηθοποιός παρά σκηνοθέτης κι απ' όλα πιο καλά μου αρέσει να γράφω. Ο κινηματογράφος σαν εκφραστικό μέσο, φυσικά με γοητεύει. Αλλά κάθε φορά που σκηνοθετώ αναρωτιέμαι αν ξέρουμε κι αν καταλαβαίνουμε στ' αλήθεια τι κάνουμε κι αν υπάρχει κάποια λογική συσχέτιση ανάμεσα στις χιλιάδες ώρες εργασίας του σκηνοθέτη και το τελικό αποτέλεσμα...»Όρσον Γουέλς (6 Μαΐου, 1915 – 10 Οκτωβρίου, 1985)
*Αν και ανανεωμένο, μέρος του συγκεκριμένου αφιερώματος στον Όρσον Γουέλς, βασίστηκε σε μία σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών που μεταδόθηκαν στο webradio και στη συνέχεια εκδόθηκαν στα τεύχη 15 και 16 του zineΧίμαιρες.
*Αν και ανανεωμένο, μέρος του συγκεκριμένου αφιερώματος στον Όρσον Γουέλς, βασίστηκε σε μία σειρά ραδιοφωνικών εκπομπών που μεταδόθηκαν στο webradio και στη συνέχεια εκδόθηκαν στα τεύχη 15 και 16 του zineΧίμαιρες.
Written by Το Ρήγμα που Ενώνει
We are Creative Blogger Theme Wavers which provides user friendly, effective and easy to use themes. Each support has free and providing HD support screen casting.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου