Jackson Pollock Ένας πολύχρωμος ανεμοστρόβιλος

http://www.toperiodiko.gr

Επιμέλεια: Αλέξανδρος Στεργιόπουλος

 Ο Τζάκσον Πόλοκ όριζε τα όρια του καμβά. Όριζε τις διαστάσεις, τις διαθέσεις, τα χρώματα, την κίνησή τους. Όχι τη δική του. Χόρευε ανεξέλεγκτα πάνω στο ύφασμα και με το πινέλο έμπαινε στη δίνη που δημιουργούσε. Ένας πολύχρωμος και δυνατός ανεμοστρόβιλος στην ιστορία της τέχνης. Γεννήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 1912 και αποτελεί μυθική φιγούρα για το ρεύμα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού. Φήμη και δόξα απέκτησε, όμως πάντα ήταν μοναχικός. Άστατος, ζωηρός. Το αλκοόλ δεν έλεγε να το αφήσει και να τον αφήσει. Το 1945 παντρεύτηκε την καλλιτέχνιδα Λι Κράσνερ. Πέθανε σε ηλικία 44 ετών, το 1956, σε αυτοκινητικό δυστύχημα. 

Ο Michael Brenson σε άρθρο του στους «New York Times», τον Δεκέμβριο του 1987, με τίτλο «ART VIEW; Divining the Legacy of Jackson Pollock»», σκιαγράφησε και ανέλυσε με τον καλύτερο τρόπο τον μεγάλο αμερικανό ζωγράφο. Παραθέτουμε το μεγαλύτερο μέρος τού άρθρου. Η κεντρική φωτογραφία του άρθρου είναι του Hans Namuth, ενός νέου τότε φωτογράφου ο οποίος πήρε την άδεια να φωτογραφίζει τον Πόλοκ εν ώρα δουλειάς.

Κανείς δεν μπορεί να τον πλησιάσει

«Τώρα, περισσότερο από ποτέ, οι άνθρωποι δεν σταματούν να μιλάνε για τον Τζάκσον Πόλοκ. Αυτός και ο Aφηρημένος Eξπρεσιονισμός, για τον οποίο αποτελεί σύμβολο, παραμένουν τόσο ζωντανοί, ώστε μοιάζει να είναι ακόμη ζωντανός. Ακόμη χορεύει πάνω στον καμβά. Ακόμη προσπαθεί να οδηγήσει την τέχνη σε μέρη που δεν γνώρισε. Υπάρχει η αίσθηση ότι κανείς, ακόμη και οι μεταμοντερνιστές που απορρίπτουν ό,τι έκανε, δεν μπορεί να τον τοποθετήσει σε καλούπι, να τον περιορίσει. Μετά 30 χρόνια από τον θάνατο του, το 1956, σε ηλικία 44 ετών, παραμένει η μεγάλη μορφή στην τέχνη της Αμερικής χωρίς κανείς να μπορεί να τον πλησιάσει.

»Ο Πόλοκ ρίχνει άπλετο φως στην τέχνη καθ’ όλη τη μεταπολεμική εποχή. Ίσως ήταν ο τελευταίος μεγάλος ρομαντικός, ο τελευταίος σημαντικός αμερικανός καλλιτέχνης που εγκατέλειψε τον εαυτό του για τη ζωγραφική και εμπιστεύτηκε απόλυτα την τέχνη. Η ζοφερή, οικτρή, τελευταία περίοδος της ζωής του, ο αλκοολισμός και το μεθύσι που τον έκανε να ρίξει το αυτοκίνητό του μαζί με άλλες δύο νέες κοπέλες στο δέντρο, χάλασαν τη ρομαντική εικόνα. Παρ’ όλα αυτά, στην αντί-Πόλοκ δεκαετία ’80, οι αμερικανοί καλλιτέχνες ίσως είναι περισσότερο στοιχειωμένοι από τα επιτεύγματά του. Εάν ο μεταμοντερνισμός ορίζει σε μεγάλο βαθμό τον εαυτό του στην αντίδραση που έχει γι’ αυτόν, αυτός αποκαλύπτει τα όρια της αυτοσυνείδησης και μιας κριτικής τέχνης που είναι αποφασισμένη να τον αφήσει πίσω της.

Διαχέει φως

»Ο Πόλοκ δέχθηκε άπειρες επιθέσεις. Ακόμη υπάρχουν ερωτήματα για την προσέγγισή του στην τέχνη, την ικανότητά του να σχεδιάζει και να ζωγραφίζει, το νόημα της καλλιτεχνικής του αδιαφορίας στην πολιτική. Τα γραπτά για τον Πόλοκ είναι αποκαλυπτικά. Τα δοκίμια του κριτικού Clement Greenberg στη διάρκεια και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι απαραίτητα για να ερμηνεύσουμε εικονογραφικά θέματα και το διακύβευμα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού. Στις δεκαετίες ’70, ’80, η ευρεία αντίδραση στον φορμαλισμό και τον μοντερνισμό ενέπνευσε μερικές από τις πιο ευκρινείς δηλώσεις της νέας κοινωνικής και πολιτικής καλλιτεχνικής ιστορίας.

»Ο Πόλοκ, μέσα από το ρεύμα του σχολιασμού, της κριτικής και της θεωρίας, παραμένει κεντρική φιγούρα η οποία διαχέει φως στο πώς νιώθουμε για την τέχνη, τον εαυτό μας και τη μεταπολεμική εποχή. Είναι πολλές οι κατευθύνσεις που συγκλίνουν σε αυτόν και τον καθιστούν μύθο. Πραγματικά, αντιπροσωπεύει μια στιγμή δόξας στην αμερικανική τέχνη όταν το όνειρο της επικής πληρότητας έμοιαζε εφικτό. Τόσο, ώστε η στιγμή αυτή και η τέχνη του διαστρεβλώνονται! Τα μεταπολεμικά χρόνια δεν ήταν και τόσο ένδοξα και η δουλειά του Πόλοκ πάλευε ενάντια στην αταραξία και την κλειστοφοβία. Πάσχιζε να ανοίξει θύρες πριν αυτές κλείσουν στο πρόσωπο του.

Ιστορικό και θεωρητικό σημείο τομής

»Πρόσφατα γραπτά αυξάνουν την τάση να τον πλησιάζουμε σαν αφηρημένη έννοια. Στη βιογραφία τής Deborah Solomon η ζωή του φαίνεται πολύ πιο παραστατική από το έργο του. Στο βιβλίο Pollock and After: The Critical Debate, υπό την επιμέλεια του Francis Francina, παρατίθενται δοκίμια, τα περισσότερα από τις δεκαετίες του ’70 και ’80, τα οποία σκοπό έχουν να καθορίσουν το κοινωνικό/πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο διαμορφώθηκε, προωθήθηκε και αναπτύχθηκε ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός. Χωρίς να αναλύεται ούτε ένας πίνακας, το βιβλίο ενθαρρύνει την αντίληψη για τον Πόλοκ η οποία τον ήθελε ιστορικό και θεωρητικό σημείο τομής, και όχι πλάσμα από σάρκα και αίμα.

»Υπάρχει μια ιδιαίτερη διαμάχη ανάμεσα σε αυτό το πλάσμα, το οποίο ζωγραφίζει σε καμβά στη Νέα Υόρκη, σε μια στιγμή όπου η τέχνη παρουσίαζε ελάχιστο ενδιαφέρον, ενώ την ίδια στιγμή η Ευρώπη, εξερχόμενη του Πολέμου τραυμάτιζε τον εαυτό της, και τη μυθική φιγούρα που διασκορπίζει τα χρώματα σαν σπόρους κάνοντας θυσίες στους θεούς της ελευθερίας και της ανταπόδοσης. Θερίζει πίνακες μετατρέποντας την τέχνη σε μαζικό φαινόμενο. Γίνεται βασική πηγή τής μεταπολεμικής αμερικάνικης τέχνης και τελικά παρέχει τα μέσα με τα οποία οι ευρωπαίοι καλλιτέχνες μπορούν να χρησιμοποιήσουν και πάλι την ιστορία τους.

Η σαρωτική του κίνηση

»Με μοναδική εξαίρεση τoν Clyfford Still, ο Πόλοκ είναι κύριος εκπρόσωπος της Αμερικής στον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό. Μεγάλωσε στη Δύση, αλλά εγκαταστάθηκε και αναπτύχθηκε στη Νέα Υόρκη. Του άρεσε η Τζαζ, η τέχνη και το τελετουργικό των Αμερικανών Ινδιάνων και διέσχισε τη χώρα αρκετές φορές. Του άρεσαν επίσης τα αυτοκίνητα και το ποτό, δυσπιστούσε απέναντι στην Ευρώπη και τις λέξεις. Μπορούσε να γίνει βίαιος και εκφοβιστικός και ήταν άγρια ανταγωνιστικός. Παράλληλα, ήταν ανασφαλής και διέθετε ιστορική επίγνωση με καλλιτεχνική φαντασία που ματαίωνε προσπάθειες να τον απομακρύνουν. Οι ανήσυχες κινήσεις του στον καμβά, σε όλο το μήκος και το πλάτος του, καλύπτουν ένα κενό που είναι απόλυτο. Το να προσπαθήσει κάποιος να βρει μεταφορά για όλη αυτή τη σαρωτική κίνηση, σημαίνει να βρει μεταφορά για την Αμερική και κανείς δεν τα έχει καταφέρει.

»Τουλάχιστον, ο συμβιβασμός με τον Πόλοκ σημαίνει να συμβιβάζεσαι με την ιστορία. Με μια περίοδό της. Ο μηχανισμός έχει τεθεί σε κίνηση. Abstract Expressionism: The Critical Developments ήταν η πρώτη ολοκληρωμένη έκθεση σχετικά με τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό. Οι δύο πρώτοι τόμοι του Clement Greenberg, με τον Πόλοκ στον επίκεντρο, εκδόθηκαν πρόσφατα και αντιμετωπίστηκαν σαν τις πλάκες της Βίβλου για το φως που έριξαν στα χρόνια της διαμόρφωσης του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού.

Οι πίνακές του πήραν τη θέση τους στον κόσμο

»Μετά τη φορμαλιστική, Γιουνγκική, συμβατική προσέγγιση στον Πόλοκ, τώρα επιχειρείται η οριοθέτηση του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού στο κοινωνικό/πολιτικό του πλαίσιο. Στο Pollock and After: The Critical Debate οι όροι με τους οποίους ο Πόλοκ και το ρεύμα του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού παραδοσιακά ορίζονται, αμφισβητούνται. Για τους ιστορικούς τέχνης όπως οι T J Clark, Serge Guilbaut, είναι επίσης σημαντικό να αναλυθεί η στροφή στην απολιτική προσέγγιση καλλιτεχνών και κριτικών σε σχέση με αυτούς της δεκαετίας του ’30.

»Αποτέλεσμα της απολιτικής τοποθέτησης είναι πολλοί ιστορικοί να θεωρούν ότι οι ΗΠΑ κατάφεραν να στρατολογήσουν τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό στην προπαγάνδα του Ψυχρού Πολέμου. Να διαδώσουν την εικόνα μιας Αμερικής όπου η αντιγνωμία, το ρίσκο, η προοδευτικότητα και η ελευθερία ενθαρρύνονταν. Για αρκετούς μελετητές αυτή η ταυτοποίηση συμπληρώνει τη φράση του Ν. Τσόμσκι για ιδεολογία του ιμπεριαλισμού και θέτει υπό αμφισβήτηση τον Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό. Υπάρχει, λοιπόν, σιωπηρή διαφωνία για μια τέχνη που είναι απόλυτα ελεγχόμενη από τις ιδεολογικές της πιθανότητες και υπαινιγμούς.

»Ανεξάρτητα από τα συμφέροντα που προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τον Πόλοκ, είναι ανόητο να θεωρείται ότι ανήκε σε κάποιον. Όσοι λαμβάνουν σοβαρά υπόψη τη δουλειά του δεν μπορούν να τη δουν ως ιμπεριαλιστικό εργαλείο. Προσφέροντας τόσα πολλά στην τέχνη του, από διάφορες πηγές και δημιουργώντας χώρο για ελπίδα και αμφιβολία, οι πίνακες του Πόλοκ έγιναν αρένα στην οποία οι άνθρωποι παλεύουν για τα πιστεύω τους. Οι πίνακές του πήραν τη θέση τους στον κόσμο ανεξάρτητα απ’ αυτόν, από οποιαδήποτε ιδεολογία ή στιγμή.

Η προσοχή στο έργο

»Το βιβλίο Pollock and After: The Critical Debate προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες για τα χρόνια διαμόρφωσης του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού και της σχέσης του με τον ευτελισμό της σχολής της Νέας Υόρκης. Αυτή η μελέτη όμως είναι παραμορφωμένη όπως και η ιστορία τέχνης στην οποία αντιδρά. Τέτοιου είδους μελέτες δεν ενδιαφέρονται για το πώς οι όροι που βοήθησαν στον αυτοπροσδιορισμό του Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού οδήγησαν σε τέχνη πρώτου επιπέδου και συνεχίζουν να καρποφορούν σε καλλιτέχνες.

»Στα δοκίμια του T.J Clark υπάρχει συγκεκριμένη ατζέντα. Υποτίθεται ότι όταν οι πολιτικές και οικονομικές συνθήκες είναι απόλυτα ορισμένες, η ιστορία δεν θα είναι εκτός μορφής τέχνης, αλλά εντός αυτής. Τότε, τα πάντα στην τέχνη, από την τεχνοτροπία, τη σύνθεση, την επιλογή της μορφής, θα είναι δεκτικά με πολιτικοκοινωνικούς όρους. Όταν συμβεί αυτό η τέχνη θα δημιουργείται, συζητείται και αξιολογείται διαφορετικά, ενώ στο σύνολό της θα καθορίζεται υπό όρους πολιτικής-κοινωνικής πάλης.

»Σε όλη αυτή την κουβέντα απουσιάζει η προσοχή στο έργο. Εάν οι πίνακες αναλύονται βάσει συγκρούσεων, αποτελεσμάτων, χρωμάτων και ανθρώπινης μορφής, τότε ένας άλλος Πόλοκ αναδύεται. Αναλλοίωτος, μολαταύτα πολύ πιο ανθρώπινος και βαθιά ενήμερος για τα όρια του. Με τόσες απόψεις να συγκλίνουν στον Πόλοκ, είναι απαραίτητο να γίνει ταξινόμηση πληροφοριών και παρατηρήσεων.

Έμπνευση απ’ αυτόν

»Οι δεκαετίες ’40 και ’80 διαφέρουν σημαντικά. Ο Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός άνθισε σε περίοδο όπου η αυτοπεποίθηση και η δύναμη των ΗΠΑ ήταν τεράστια. Έσπασε την ευρωπαϊκή αντίληψη, η οποία θεωρούσε την αμερικανική κουλτούρα κατώτερη και έθεσε το μέλλον της τέχνης στα χέρια των ΗΠΑ. Αυτή η αυτοπεποίθηση και ο σκοπός έχουν διαβρωθεί. Η Ευρώπη φαίνεται να παίρνει πάλι τα ηνία και υπάρχει η αίσθηση ότι η θέση της Αμερικής υποχωρεί. Σε μια στιγμή όπου η αμερικάνικη τέχνη φαινόταν να συμβιβάζεται με λίγα, ο Πόλοκ της θυμίζει πως υπήρξε στιγμή όπου όλα ήταν πιθανά.

»Ακόμη και στην επικρατούσα, στη Νέα Υόρκη, σκεπτικιστική τέχνη, η οποία απεχθάνεται την ιδέα της επεκτατικής τέχνης που αδιαφορεί για τον ρόλο της στην καταναλωτική κοινωνία, ο Πόλοκ είναι παρών.

»Όταν η καλλιτέχνης Barbara Kruger σχολιάζει διαφημιστική αφίσα ταινίας γουέστερν και λέει δεν χρειαζόμαστε άλλον έναν ήρωα, ο Πόλοκ είναι αυτός που αμέσως έρχεται στο μυαλό μας, μια και είναι ο ήρωας τον οποίο θεωρεί ότι δεν έχουμε ανάγκη.

»Είναι εμφανές ότι ενώ οι μεταμοντέρνοι καλλιτέχνες στη Νέα Υόρκη απομακρύνονται από τον Πόλοκ, σε άλλες χώρες καλλιτέχνες όπως οι Anselm Kiefer, Jannis Kounelis, εμπνέονται από τη φιλοδοξία και τη ζωντάνια του.

Να εισακουστούν οι πίνακες του

»Παρά την επιρροή του, ο Πόλοκ δεν είναι άτρωτος. Κάποιες από τις πιο ελαττωματικές δουλειές του αφορούν στους πίνακες με τη μέθοδο drip. Αυτές με τις οποίες θεωρήθηκε κύρια πηγή της μεταπολεμικής αμερικανικής τέχνης και της καλλιτεχνικής ελευθερίας. Τα έργα του αυτά επέδρασαν άμεσα, απέκτησαν τεράστιο καλλιτεχνικό πλούτο και σημαντική ιστορική αξία. Εντούτοις, βρίθουν προβλημάτων.

»Με ελάχιστες μεγαλειώδεις εξαιρέσεις, αυτοί δεν είναι πίνακες στους οποίους επιστρέφει κάποιος. Αν τους δεις μαζί, θα καταλάβεις ότι χάνουν την πεποίθησή τους. Είναι αποτέλεσμα περισσότερο μιας παρόρμησης ή επιθυμίας για ελευθερία. Για τον Πόλοκ αυτή η πηγή κάποια στιγμή στέρεψε. Η ελευθερία και η αυθεντικότητα με την οποία έγινε γνωστός, μετατράπηκε σε κατάρα, παγίδα. Κάτι που έπρεπε να διαιωνίσει χωρίς να ξέρει.

»Τελικά, ο Πόλοκ πρέπει να εξεταστεί εκ του σύνεγγυς, με συμπάθεια και όχι με καταστρεπτική διάθεση ή εκθέτοντάς τον ως ιδεολογικό εργαλείο –δεν γίνεται κιόλας-αλλά με το να σκεφτούμε, με τις νέες πληροφορίες που υπάρχουν, πώς συνέθεσε τους πίνακες του. Τι είναι αυτό που επιτυγχάνεται σε αυτούς και τι όχι. Τι χρειάστηκε να ξεπεράσει.

»Η ανάπτυξη από τη σκληρή, μερικές φορές ρυπαρή, αποπνικτική ατμόσφαιρα του ’40 στην ευαίσθητη δεκτικότητα των πινάκων drip μετά τον πόλεμο, στις δυσκολίες της περιόδου 1951-56, είναι πλούσια σε ερμηνευτικές εκδοχές. Το ίδιο ισχύει και για το σκοτάδι στους πίνακες και την ένταση μεταξύ διαχυτικότητας και ορίων, την καχυποψία των λόγων. Εάν οι πίνακές του εισακουστούν, είναι πιθανό να βρουν ειρήνη μαζί του οι καλλιτέχνες που τον αποστρέφονται».

[Ολόκληρο το άρθρο μπορείτε να το βρείτε εδώ]

Το 2000 προβλήθηκε η ταινία «Pollock» με τον Εντ Χάρις να ερμηνεύει τον Τζάκσον. Δείτε το τρέιλερ

Browse More Articles

Tweet

Written by Το Ρήγμα που Ενώνει

We are Creative Blogger Theme Wavers which provides user friendly, effective and easy to use themes. Each support has free and providing HD support screen casting.