Νοθευμένη από τον γνωστό άκριτο θαυμασμό μας για κάθε τι που αφορά την κλασική Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ., η αρχαιογνωσία των συγχρόνων είναι εκτός των άλλων και εργαλειακή: γίνεται συχνότατα έρμαιο των σημερινών ιδεολογικών μας αντιδικιών που αφορούν εντέλει διακυβεύματα άσχετα με εκείνη την εποχή.
Η ιστορία είναι ωστόσο ξεροκέφαλη, μαζί με αυτήν -ευτυχώς- και ορισμένοι ιστοριογράφοι που σέβονται το επάγγελμά τους. Στο πρόσφατο βιβλίο του, απάνθισμα παλιών του κειμένων για τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις στην αρχαία Αθήνα, από την εποχή του Σόλωνα μέχρι την παρακμή της στα χρόνια της μακεδονικής ηγεμονίας, ο Δημήτρης Κυρτάτας επιδιώκει ορισμένες καίριες ανατροπές στην κοινή δόξα που θέλει την Αθηναϊκή Δημοκρατία να είναι περίπου θεόσταλτη. Παρότι ειδικευμένος στην Υστερη Αρχαιότητα, ο ίδιος επιλέγει να στοχαστεί πάνω στα μεγάλα ζητήματα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας με τρόπο πέραν της αρχαιολατρίας. Η λοξή αυτή ματιά μπορεί όντως να αποδειχτεί χρήσιμη για όλους εμάς που είμαστε ακόμη λιγότερο εξοικειωμένοι με τα θέματα αυτά.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ι. ΚΥΡΤΑΤΑΣ
Μαθήματα από την Αθηναϊκή Δημοκρατία, εκδ. του Εικοστού Πρώτου.
Τι ισχυρίζεται ουσιαστικά ο συγγραφέας; Οτι η (Αθηναϊκή) Δημοκρατία δεν είναι μια αφηρημένη «ιδέα» ή ένα κοινό αγαθό όπως την παρουσιάζουν οι σύγχρονοι ιδεαλιστές ή στραυροφόροι της. Αλλά ότι αποτελεί το προϊόν κοινωνικών συγκρούσεων και κρίσεων, στη διάρκεια των οποίων οι κοινωνικές τάξεις της πολιτείας καλούνται να βρουν τρόπους συμβιβασμού των διαφορών τους. Εντέλει, η Αθηναϊκή Δημοκρατία, στις διάφορες εκδοχές τής εξέλιξής της, αντικατόπτριζε τους συσχετισμούς κοινωνικής ισχύος που δεν ήταν πάντοτε δίκαιοι.
Οικονομική κρίση
Ας δει κανείς το ζήτημα των μεγάλων μεταρρυθμίσεων του Σόλωνα, κυρίως αναφορικά με την οικονομική κρίση που μαστίζει τότε την πόλη. Την κρίση φαίνεται ότι την είχαν προκαλέσει ο προβληματικός ιδιωτικός δανεισμός και τα αγροτικά χρέη, σχετιζόμενα άμεσα με τον τότε κυρίαρχο τρόπο παραγωγής. Στη βάση του βρισκόταν η κοινωνική αντίθεση ανάμεσα στους εύπορους δανειστές και τους φτωχούς αγρότες. Η πόλη έβραζε, οι πηγές κάνουν λόγο για έναν ακήρυχτο εμφύλιο πόλεμο. Κατά κανόνα, εκείνο που εκθειάζεται είναι η σοφία της νομοθεσίας του Σόλωνος, οι εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις του οποίου άλλαξαν άρδην όχι μόνο το οικονομικό αλλά και το πολιτικό τοπίο της αρχαίας Αθήνας. Ο Δ. Κυρτάτας στρέφει, όμως, το βλέμμα του στη σοφία του πλήθους. Αντίθετα με ό,τι θα περίμενε κανείς, λέει, η οξύτητα των παθών δεν θόλωσε την κρίση ούτε της ελίτ ούτε του δήμου. Αυτή καθαυτή η επιλογή ενός τόσο ικανού νομοθέτη ως «διαλλακτή» (επιδιαιτητή), το 594/3 π.Χ. είναι σαφής απόδειξη της σωφροσύνης τους· ενώ παρά τον σαρωτικό τους χαρακτήρα (που έθεταν κανόνες ακόμη και στην ερωτική ζωή), άπαντες δέχτηκαν την αναγκαιότητα των μεταρρυθμίσεων για το κοινό καλό. Τέθηκαν έτσι τα θεμέλια γι’ αυτό που αποτέλεσε κατόπιν πρότυπο για ολόκληρο τον κόσμο.
Βεβαίως, το ζήτημα της νομιμοποίησης της δημοκρατίας αυτής αποτελούσε ένα διαρκές διακύβευμα. Αλλά και πάλι εδώ οι σημερινές μας αντιλήψεις για τον τύπο της Αθηναϊκής Δημοκρατίας συσκοτίζονται από τις ιδεοληψίες μας. Αναλύοντας ψύχραιμα τον τρόπο εκλογής κι επιλογής των Αντιπροσώπων στη Βουλή των 500 καθώς και στην Εκκλησία του Δήμου, ο συγγραφέας αποδεικνύει ότι στην ουσία η Αθηναϊκή Δημοκρατία δεν ήταν «άμεση» αλλά αντιπροσωπευτική. Αν επέζησε και άκμασε ήταν ακριβώς επειδή δεν αφέθηκε στα χέρια των θεών αλλά των εμπειρότερων και των σωφρονέστερων πολιτών της.
Υπάρχουν τέσσερα στοιχεία που συνηγορούν για τον διαμεσολαβημένο χαρακτήρα της. Πρώτον, η Εκκλησία του Δήμου, ήτοι η συνέλευση των πολιτών, δεν συνερχόταν ιδία θελήσει αλλά ύστερα από πρόταση των πρυτάνεων, ορισμένων δηλαδή εκ της Βουλής των 500 (με θητεία ένα χρόνο). Εξάλλου, παρότι θεωρητικά το δικαίωμα του λόγου το είχαν όλοι, λίγοι διέθεταν την εμπειρία και τις αντικειμενικές ποιότητες για να το ασκήσουν. Επίσης, η ημερήσια διάταξη της συνέλευσης δεν ήταν ποτέ ελεύθερη, αλλά διαμορφωνόταν σε μεγάλο βαθμό εκ των προτέρων («προβουλεύματα»), προκαταλαμβάνοντας εν μέρει τις αποφάσεις.
Τέλος, στις συναθροίσεις αυτές δεν προσέρχονταν παρά το 1/5 ή το 1/10 του συνόλου των πολιτών (δεν γνωρίζουμε ακριβώς τον πληθυσμό της τότε Αθήνας), δηλαδή περί τις 6.000. Αριθμός καθόλου μικρός, οπωσδήποτε, αλλά ο οποίος πάντως αντιστοιχούσε σ’ ένα μέρος του πληθυσμού. Οι Αθηναίοι νομοθέτες δεν επιδίωξαν ποτέ να αυξήσουν το ποσοστό της αντιπροσώπευσης, σημάδι και αυτό της συνείδησης που είχαν για τους κινδύνους της «λαοκρατίας». Επειδή, ωστόσο, η βάση νομιμοποίησης του συστήματος αυτού παρέμενε ο πολίτης, υπήρξε πρόνοια η βούλησή του να εκφράζεται με άμεσο τρόπο στους κατά τόπους Δήμους. Ετσι, εκεί που σήμερα εμείς εκλέγουμε ποδοσφαιρικούς παράγοντες και τηλεαστέρες, πριν από 2.500 χρόνια χτύπαγε η καρδιά της αυτοδιακυβέρνησης, σμιλεύοντας το έθος του δημοκράτη πολίτη.
* Ο Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας και γραμματέας σύνταξης της Νέας Εστίας.
Written by Το Ρήγμα που Ενώνει
We are Creative Blogger Theme Wavers which provides user friendly, effective and easy to use themes. Each support has free and providing HD support screen casting.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου