oseph Roth
Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ
μετάφραση: Μαρία Αγγελίδου
εκδ. Αγρα , σ. 470, ευρώ 22,61
Δεν υπάρχει συγγραφέας που να μην ήθελε να έχει γράψει κάποιο από τα βιβλία του Γιόζεφ Ροτ (1894-1939). Το Ξενοδοχείο Σαβόυ, Ο ιστός της αράχνης, Ο βουβός προφήτης, Η εξέγερση, Φυγή δίχως τέλος, Ο άγιος πότης είναι κάποια από τα συγκλονιστικά μυθιστορήματα και νουβέλες του Γιόζεφ Ροτ, που ευτυχώς κυκλοφόρησαν μεταφρασμένα και στα ελληνικά.
Γεννημένος στην αυστριακή Γαλικία, που αργότερα περιήλθε στην Πολωνία, στη Σοβιετική Ενωση και τέλος, στην Ουκρανία, ο Γιόζεφ Ροτ, περιπλανώμενος σε διάφορες πρωτεύουσες, από τη Βιέννη στο Βερολίνο, στην Πράγα, στο Παρίσι, αποτύπωσε στα κείμενά του τις αναστατώσεις που έζησε η Ευρώπη με τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, την άνοδο φασιστικών και ολοκληρωτικών καθεστώτων, τον Μεσοπόλεμο και μέχρι το ξέσπασμα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, στη διάρκεια του οποίου η γυναίκα του, έγκλειστη σε ψυχιατρικό άσυλο, στο Βερολίνο, δολοφονήθηκε από τους ναζί, ενώ πολλοί συγγενείς του, από την πλευρά της εβραίας μητέρας του, πέθαναν σε στρατόπεδα συγκεντρώσεως.
Το Εμβατήριο του Ραντέτσκυ, που πρωτοεκδόθηκε το 1932 και θεωρήθηκε το κορυφαίο έργο του Ροτ, ανήκει στην παράδοση της λογοτεχνίας της Κεντρικής Ευρώπης με έργα κορυφαίων συγγραφέων, από τον Μούζιλ και τον Μπροχ έως τον Κούντερα.
Το μυθιστόρημα καταγράφει, με ελεγχόμενη δραματικότητα, καταστάσεις ήρεμης καθημερινότητας των τελευταίων δεκαετιών μέχρι το ξέσπασμα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, στην τότε Αυστροουγγαρία. Καταστάσεις που κυλούν αργά, όπως το ήσυχο ποταμάκι, για να αρχίσουν ξαφνικά να κατρακυλούν με ρυθμό επιταχυνόμενο και από την έκβασή τους να αποδειχθούν τραγικές.
Ετσι, το νικηφόρο εμβατήριο του Στράους προς τιμήν του αυστριακού στρατιωτικού Ραντέτσκυ, καταστολέα των εξεγέρσεων της Ανω Ιταλίας, μετατρέπεται σε ρέκβιεμ που συνθέτει ο Ροτ για να απαθανατίσει την αργή κατάρρευση και εν τέλει τη διάλυση της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας, στο τέλος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.
Η ζοφερότητα της δεκαετίας του 1920 ωθεί τον Ροτ στη συγγραφή του μυθιστορήματος που αποκρυπτογραφεί με διαπεραστική και συγκινημένη συγχρόνως ματιά τι σήμαινε το παρελθόν που έζησε και πώς οδήγησε σ' ένα παρόν που εγκυμονούσε, εν τέλει, το τέλος του. Χωρίς να συγχέει τη λογοτεχνική με την ιστορική αφήγηση, ο Ροτ αποτολμά με την τέχνη του όσα αδυνατεί να κάνει ο ιστορικός με την επιστήμη του. Ενώ, δηλαδή, φωτίζει, με βάση το πλούσιο βιωματικό και ιστορικό υλικό, τη μετάβαση από το παρελθόν στο παρόν, ακολουθώντας ακριβώς όπως και ο ιστορικός την αντίστροφη πορεία από το παρόν στο παρελθόν, ωστόσο, με κινητήρια δύναμη τη βιωματική μνήμη, τη φαντασία και την ανθρώπινη γνώση, ο Ροτ απομονώνει από το πλέγμα των σχέσεων που συστήνουν τον κόσμο της Αυστροουγγαρίας, τη σχέση ενός κρατικού υπαλλήλου και του γιου του, σχέση που σε κρίσιμες στιγμές της πλοκής του βιβλίου τέμνεται με τη σχέση του αυτοκράτορα με την αυτοκρατορία του.
Πράγματι, στην αρχή του μυθιστορήματος, ο Ροτ συνδέει την τύχη της αυτοκρατορίας με τον πατέρα του κρατικού υπαλλήλου, έναν φτωχό σλοβένο πεζικάριο, που σώζει, κατά τύχη, τον αυτοκράτορα στο πεδίο της μάχης του Σολφερίνο. Για το ανδραγάθημά του ο Κάιζερ τον τιμά ως αληθινό ήρωα, χρίζοντάς τον ιππότη της αλήθειας, και απονέμοντάς του τον τίτλο του βαρόνου Σιπόλγιε. Ο ταπεινός βαρόνος Σιπόλγιε φτάνει να γίνει αληθινός ήρωας μόνον όταν διαπιστώνει την παραποίηση του συμβάντος στο σχολικό εγχειρίδιο του γιου του, που τον παρουσιάζει ως καβαλάρη που δέχτηκε το εχθρικό δόρυ στο στήθος και όχι μια σφαίρα στον αστράγαλο, όπως συνέβη πραγματικά. Από σεβασμό στον τίτλο του, του ιππότη της αλήθειας, διαμαρτύρεται έντονα για το ψέμα του σχολικού εγχειριδίου και απαγορεύει στον γιο του να σταδιοδρομήσει στο στράτευμα.
Τη ζωή του νομοταγούς γιου του, ο οποίος, αντί για στρατιωτικός όπως προοριζόταν, σταδιοδρομεί ως έπαρχος, ξετυλίγει το μυθιστόρημα στην περιορισμένη ακτίνα των σχέσεών του με τον δικό του γιο και εγγονό του ήρωα, με τον Ζακ, πιστό υπηρέτη και κύριο της καθημερινότητάς του, με την Υπηρεσία του και, τέλος, με έναν συμπαίκτη σκακιστή, θεόσταλτο φίλο των γηρατειών του. Ο συγγραφέας εξυφαίνει τη στρατιωτική ζωή και τις προσωπικές περιπέτειες του ανήσυχου και άστατου γιου, Καρλ Γιόζεφ, τη σχέση του με τον Ονούφρι, τον δικό του πιστό υπηρέτη, τη ζωή των στρατιωτών που έχουν χάσει την πίστη τους κι εγκαταλείπουν το στράτευμα, των αγροτών που ξεσηκώνονται, των εργατών που απεργούν, κινήσεις που προμηνύουν το τέλος της μοναρχίας, την οποία θα χωνέψει η παγκοσμιοποιημένη καπιταλιστική οικονομία της αγοράς για να την κάνει ένα με αυτήν.
Στο Εμβατήριο του Ραντέτσκυ, που ανακινεί όσα υπόγεια συνεργούν στη διάλυση της αυτοκρατορίας, ο Ροτ καταγράφει στιγμές από τη ζωή σχεδόν αθώων στην απλοϊκότητά τους ανθρώπων που, είτε είναι κύριοι είτε είναι υπηρέτες (ιδίως αυτοί), έχουν έντονο το αίσθημα της τιμής και της αφοσίωσης. Αυτός ο παλιός κόσμος, που αναπνέει μέσα στην κρυστάλλινη υποκρισία του, και που εξακολουθεί να τον ορίζει περισσότερο η φύση, (που περιγράφεται με συγκινητική πιστότητα) παρά η τεχνική, ήταν, τελικά, καταδικασμένος να γεράσει και να πεθάνει, αφήνοντας οδυνηρές εκκρεμότητες πίσω του. Τόσο οδυνηρές που το παρόν όπου γράφεται το βιβλίο, αλλά και το μέλλον που θα πάρει τη θέση του και που ο συγγραφέας δεν θα προλάβει να δει, να είναι σχεδόν προδιαγεγραμμένα.
Ετσι, στο έργο, που με θαυμαστή οικονομία καθρεφτίζει την αυτοκρατορία στο πρόσωπο του αυτοκράτορα, το τέλος του Φραγκίσκου-Ιωσήφ που πεθαίνει, έχοντας χάσει από διαδόχους του τον γιο του, που αυτοκτονεί, και τον ανιψιό του, που δολοφονείται, είναι το τέλος της ηγεμονίας. Το ίδιο συμβαίνει και στον έπαρχο πατέρα και στον ανθυπολοχαγό γιο, που ζουν τη χίμαιρα μιας αμετακίνητης, σχεδόν αιώνιας ζωής, για να συνειδητοποιήσουν απότομα, μόλις στο τρίτο και τελευταίο μέρος του βιβλίου, ότι έφτασε το τέλος μιας τάξης πραγμάτων που διήρκεσε 1.000 χρόνια, για να καταρρεύσει μέσα στα τελευταία 50 και ότι μαζί μ' αυτήν καταρρέουν και οι δικές τους ζωές.
Το τραγικό πρόσωπο του μυθιστορήματος, ο ανθυπολοχαγός Καρλ Γιόζεφ, με τον οποίο ταυτίζεται ο συγγραφέας, εγκαταλείπει τελικά τον στρατό για να μοιραστεί τη ζωή των αγροτών, όπως και ο παππούς του, ο ήρωας της μάχης του Σολφερίνο, συνειδητοποιώντας ότι ούτε αυτός στάθηκε δυνατό να σώσει τον αυτοκράτορα και την αυτοκρατορία .
Παρακολουθώντας τη μοιραία διαπλοκή των ηρώων με τον ιστορικο-κοινωνικό χωροχρόνο, ο Ροτ κατορθώνει να ζωντανέψει, στην ψυχική και κοινωνικο-πολιτισμική διάστασή του, τον κόσμο της δικής του νιότης, που ο μη αντιστρέψιμος χρόνος της Ιστορίας θα εξαφανίσει αμείλικτα από τον χάρτη, αλλά όχι από τη μνήμη του.
Προς το τέλος του βιβλίου, στη σ. 421, ο αναγνώστης θα διαβάσει: «Ο Καρλ Γιόζεφ διέκοψε την ιστορία του και έριξε μια ματιά στον έπαρχο. Ο γέρος καθόταν... Το κεφάλι του είχε γείρει μπροστά και οι φαβορίτες του ακουμπούσαν στις γωνιές του γιακά του. Είναι νέος και άμυαλος, σκέφτηκε ο γιος. Ενας αξιαγάπητος νεαρός άμυαλος, με άσπρα μαλλιά. Κι εγώ ίσως είμαι ο πατέρας του, ο ήρωας του Σολφερίνο. Εγώ γέρασα, γι' αυτόν απλώς πέρασαν τα χρόνια...».
http://www.enet.gr/?i=news.el.texnes&id=231764
Written by Το Ρήγμα που Ενώνει
We are Creative Blogger Theme Wavers which provides user friendly, effective and easy to use themes. Each support has free and providing HD support screen casting.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου