Ο μαέστρος με τα γυμνά χέρια

Του ΦΩΤΗ ΚΑΛΙΑΜΠΑΚΟΥ -www.enet.gr

 

Στις 2 Νοεμβρίου συμπληρώθηκαν 53 χρόνια από το θάνατο του Δημήτρη Μητρόπουλου. Η μυθική αυτή μορφή της μουσικής, ο ασκητικός μαέστρος, άφησε την τελευταία του πνοή σε έναν εμβληματικό χώρο, στο πόντιουμ της Σκάλας του Μιλάνου, κατά τη διάρκεια μιας πρόβας έργου ενός συνθέτη με τον οποίο τον συνέδεε μια ιδιαίτερη σχέση, μια εκλεκτική συγγένεια, του «τραγικού» Γκούσταβ Μάλερ. 

 Η Τρίτη Συμφωνία του συνθέτη είναι ίσως μία από τις πιο μεγαλόπνοες συνθέσεις που έχουν γραφτεί ποτέ και εμπεριέχει μελοποιημένο με ιδιαίτερο τρόπο το «Τραγούδι της νύχτας» από τον «Ζαρατούστρα» του Νίτσε· ένα έργο που με καταπληκτικό τρόπο συνοψίζει πολλές από τις ιδέες με τις οποίες ο 19ος αιώνας προσέγγισε τα μεγάλα ερωτήματα σχετικά με την ύπαρξη και τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, στην εισαγωγή του τραγουδιού αυτού ήταν που συνέβη το μοιραίο. Τη Συμφωνία αυτή είχε ερμηνεύσει ο Μητρόπουλος στην τελευταία του συναυλία στην Κολονία, την προπαραμονή του θανάτου του. Η συναυλία σώζεται ηχογραφημένη. 

Από αυτό το σημείο -από το «Τραγούδι της νύχτας» με τη φωνή της Lucretia West από την τελευταία αυτή ηχογράφηση- ξεκινάει «in medias res» το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ του Γιώργου Σκεύα, το οποίο έκανε την αμερικανική του πρεμιέρα στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου της Νέας Υόρκης με την υποστήριξη του Ωνάσειου Πολιτιστικού Κέντρου Νέας Υόρκης (θυγατρικού του Ωνάσειου Ιδρύματος). Η 90λεπτη ταινία εντυπωσίασε όχι μόνο με την ιστορική της ακρίβεια, αλλά πάνω απ' όλα με την καλλιτεχνική της αξία.
Το φιλμ αναφέρεται στην αμερικανική καριέρα του Ελληνα μαέστρου, από τις πρώτες του εμφανίσεις με τη Συμφωνική της Βοστόνης τη δεκαετία του 1930 και τη θητεία του στη Συμφωνική της Minneapolis ώς την απόλυτη καταξίωση, την ανάληψη της καλλιτεχνικής ηγεσίας της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, το τεράστιο έργο του εκεί και τέλος τα προβλήματα που τον οδήγησαν στην έξοδο λίγο πριν από το θάνατό του.
Στην αμερικανική καριέρα του Δημήτρη Μητρόπουλου, από τις πρώτες του εμφανίσεις με τη Συμφωνική της Βοστόνης τη δεκαετία του '30, μέχρι την απόλυτη καταξίωση και την ανάληψη της καλλιτεχνικής ηγεσίας της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης επικεντρώνεται το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ «Γυμνά χέρια». Κατά τη διάρκεια της προβολής της ταινίας, όσο κι αν στο κέντρο της ήταν η μορφή του Μητρόπουλου, οι ήχοι των πιο τραγικών μελωδιών του Γκούσταβ Μάλερ παρέπεμπαν αναπόφευκτα στην πρόσφατη απώλεια του πρωταγωνιστή της ταινίας, Λευτέρη Βογιατζή, στην οποία αναφέρθηκε εμφανώς συγκινημένος και ο σκηνοθέτης.
Το ταξίδι γίνεται με όχημα την πολυεπίπεδη παρουσία του ηθοποιού, ο οποίος πότε περιηγείται στο αρχειακό υλικό, πότε αναλαμβάνει το ρόλο του μαέστρου που διευθύνει με «γυμνά χέρια», πότε διαβάζει εκτεταμένα αποσπάσματα από την αλληλογραφία του μαέστρου και πότε υποδύεται τους συνομιλητές τού Μητρόπουλου. Η επιλογή της μουσικής είναι ιδιαίτερα εξεζητημένη και έχει τη δική της παράλληλη εσωτερική λογική, καθώς ακολουθούμε τη διαδρομή του Μητρόπουλου από τις αρχές ώς την αποκορύφωση της καριέρας του και από εκεί μέχρι την κατανυκτική μεταφορά της τέφρας του από το αεροπλάνο της Πολεμικής Αεροπορίας, που την επαναπάτρισε, στη λιτή, αλλά συμβολική τελετή στους πρόποδες της Ακρόπολης, στο Ωδείο Ηρώδου του Αττικού.
Ο Λευτέρης Βογιατζής υποδύεται τον Ελληνα μαέστρο ( με το σχολιαστή ραδιοφωνικών μεταδόσεων συναυλιών James Fassett και δεξιά κινηματογραφείται επί το έργον) Ο σκηνοθέτης έχει κάνει πραγματικά εντυπωσιακή δουλειά όσον αφορά στο κομμάτι της τεκμηρίωσης, κάτι που μόνο εύκολο δεν είναι, αφού πολύ λίγα στοιχεία έχουμε για την ιδιωτική ζωή του μαέστρου, ο οποίος είχε ζητήσει να καταστραφεί από το γραμματέα του το προσωπικό του αρχείο. Μόνο μέσα από την αλληλογραφία του με την επί δεκαετίες φίλη του Καίτη Κατσογιάννη, που φυλάσσεται στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη στην Αθήνα, μπορούμε να πλησιάσουμε τον ψυχικό του κόσμο.
Ο Γιώργος Σκεύας χειρίζεται με μαεστρία αυτό το υλικό και δεν διστάζει να άρει μια αξίωση αντικειμενικότητας, όχι βέβαια όσον αφορά στην καλλιτεχνική αξία του έργου του, αλλά στη βάση των πειστηρίων και δεδομένων που χρησιμοποίησε και μιας προνομιακής, βαθιάς βιωματικής σχέσης με την παρακαταθήκη που άφησε πίσω του ο μεγάλος Δημήτρης Μητρόπουλος.
Στη δημόσια παρουσία του Μητρόπουλου τα πράγματα από πλευράς πηγών είναι σαφώς καλύτερα. Πέραν μιας πληθώρας ηχογραφήσεων, αρχειακών πηγών και κριτικών από εφημερίδες (η αναζήτηση στο «Δημήτρης Μητρόπουλος» στο αρχείο των «New York Times», για παράδειγμα, δίνει χιλιάδες αποτελέσματα), σώζονται ακόμη ένα ντοκιμαντέρ και δύο εκτενείς συνεντεύξεις του μαέστρου. Η μία κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης περιοδείας του στη Λατινική Αμερική και η άλλη στο θρυλικό, λόγω της γενναίας του αντίστασης στο μακαρθισμό, Αμερικανό δημοσιογράφο Edward R. Murrow (Εντουαρντ Μόροου). Στη δεύτερη περίπτωση, ο σκηνοθέτης προτιμά να βάλει τον Λευτέρη Βογιατζή στο ρόλο του δημοσιογράφου.
Ξεχωριστή είναι η συνοχή και η ενότητα στη ροή της ταινίας. Ενώ τα γυρίσματα με το μοναδικό Λευτέρη Βογιατζή εναλλάσσονται συνέχεια με μαυρόασπρα αποσπάσματα αρχειακού υλικού από προηγούμενες δεκαετίες σε καμία στιγμή δεν δίνεται η εντύπωση του κατακερματισμού. Εσωτερική λογική και αισθητική συνέχεια διέπουν επίσης τη χρήση της μουσικής, της αλληλογραφίας και των κινήσεων που καθιστούν την ατμόσφαιρα κατανυκτική. Το κυρίως από Ελληνοαμερικανούς αποτελούμενο κοινό αποθέωσε τον σκηνοθέτη, ο οποίος απαντώντας στις ερωτήσεις αναφέρθηκε στην επίπονη διαδικασία της δημιουργίας της ταινίας και βέβαια στον Λευτέρη Βογιατζή.
Μια άλλου είδους απώλεια έγινε αισθητή όταν έπεσαν οι τίτλοι τέλους. Ηταν αυτή μιας από τους συμπαραγωγούς της ταινίας, της ΕΡΤ, στο ρόλο της υποστήριξης των νέων καλλιτεχνών και του πολιτισμού γενικότερα. Θα ήθελα εδώ -χωρίς να μπω στην κατά τη γνώμη μου και από τις δύο πλευρές παράλογα πολωμένη και φορτισμένη συζήτηση- να διατυπώσω την ελπίδα αυτή τουλάχιστον η απώλεια να μην είναι οριστική.
Ο σκηνοθέτης σχεδιάζει ήδη μία καινούργια ταινία για μία άλλη σημαντική προσωπικότητα από το χώρο της μουσικής και η επιλογή της οπτικής γωνίας και της χρονικής στιγμής που θέλει να την προσεγγίσει είναι όχι μόνο εξαιρετικής καλλιτεχνικής ευαισθησίας, αλλά και ιστορικής οξύτητας. Δεν μου επιτρέπεται όμως να πω περισσότερα.
Στον κ. Σκεύα αξίζουν σε κάθε περίπτωση πολλά συγχαρητήρια και η ευχή να βρει γρήγορα η προσπάθειά του την απήχηση που της αξίζει τόσο στην Ελλάδα όσο και στις χώρες του εξωτερικού, στις οποίες η ανάμνηση του Μητρόπουλου είναι ακόμα ζωντανή.
INFO: Οι φωτογραφίες είναι μια ευγενική προσφορά του Αρχείου της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης ©New York Philharmonic Archives.

Browse More Articles

Tweet

Written by Το Ρήγμα που Ενώνει

We are Creative Blogger Theme Wavers which provides user friendly, effective and easy to use themes. Each support has free and providing HD support screen casting.