του Αναστάση Βιστωνίτη
Evelyn Barish
The Double Life of Paul de Man
Εκδόσεις Liveright, 2014,
σελ. 534, τιμή 35 ευρώ
«Μερικούς μπορείς να τους εξαπατάς για πάντα. Για ένα διάστημα μπορείς να εξαπατήσεις τους πάντες. Αλλά δεν μπορείς να εξαπατάς τους πάντες για πάντα». Αυτά έλεγε πριν από δύο αιώνες ο Αβραάμ Λίνκολν και οι αφορμές να τα θυμάται κανείς δεν λείπουν. Ωστόσο το για πόσο διάστημα μπορείς να εξαπατάς τους πάντες ή να κρύβεις την αλήθεια μπορεί να διαρκέσει μια ολόκληρη ζωή. Αυτό συνέβη με τον Πολ ντε Μαν, επιφανή ακαδημαϊκό δάσκαλο, θεωρητικό της αποδόμησης, με κύρος ακόμη μεγαλύτερο και από του Ζακ Ντεριντά που εισήγαγε τον όρο. Οι απόψεις του όχι μόνον έκαναν άνω-κάτω την ακαδημαϊκή κοινότητα σε όλο τον κόσμο αλλά και πλήθος κριτικοί και θεωρητικοί της λογοτεχνίας τις επαναλάμβαναν συνεχώς στις δεκαετίες του 1970 και του 1980.
Το 1983, που αυτή η «ιερή αγελάδα» της «θεωρίας» αποχαιρετούσε τα εγκόσμια, ουδείς φανταζόταν ότι τέσσερα χρόνια αργότερα κάποιοι σκαλίζοντας το παρελθόν θα ανακάλυπταν πλήθος σκελετούς που απέκρυπτε επιμελώς επί σαράντα χρόνια.
Το πλεκτό άρχισε να ξηλώνεται το 1987 όταν αποκαλύφθηκε ότι από το 1941 ως το 1942 ο Πολ ντε Μαν στο κατεχόμενο Βέλγιο δημοσίευσε διακόσια φιλοναζιστικά άρθρα στη γαλλόφωνη εφημερίδα Le Soir και τη φλαμανδική Het Flaamische Land, που αμφότερες ελέγχονταν τότε από τους ναζιστές. Τα άρθρα προκάλεσαν σοκ στους πολυπληθείς θαυμαστές του και ανάμεσά τους και στην Εβελιν Μπάρις, καθηγήτρια του City University της Νέας Υόρκης. Η τελευταία αποφάσισε να κάνει μια μικρή έρευνα σχετικά με το θέμα και να γράψει δυο-τρία άρθρα.
Το αποτέλεσμα ήταν η έρευνα να διαρκέσει δύο σχεδόν δεκαετίες και να οδηγήσει σε ένα ογκώδες βιβλίο, τη βιογραφία του Ντε Μαν. Οι αποκαλύψεις της Μπάρις ξεπερνούν κάθε φαντασία. Για την ειρωνεία του πράγματος αυτόν τον γκαουλάιτερ της αποδόμησης θα τον «αποδομούσαν» στη χώρα όπου αναδείχθηκε: τις ΗΠΑ. Και όχι όσον αφορά το έργο του (η αποδόμηση άλλωστε δεν είναι της μόδας από τη δεκαετία ακόμη του 1990) αλλά τη ζωή του.
Ο νεαρός που έφθανε στην Αμερική το 1948 ήταν ωραίος, ευφυής, πολύγλωσσος, γοητευτικός. Η διάσημη συγγραφέας και κριτικός Μαίρη Μακάρθι έπεσε θύμα της γοητείας του και κατά πάσα πιθανότητα έγινε ερωμένη του.
Εστειλε μια υμνητική συστατική επιστολή στο Κολέγιο Bard και ο Ντε Μαν προσελήφθη να διδάξει για έναν χρόνο. Εκεί συνδέθηκε ερωτικά με τη φοιτήτρια Πατρίτσια Κέλι και πολύ σύντομα την παντρεύτηκε. Ουδείς μπορούσε να φανταστεί ότι ήταν ήδη παντρεμένος στο Βέλγιο και ότι είχε μάλιστα και τρία παιδιά. Οπως επίσης και το ότι κατέφυγε στην Αμερική για να αποφύγει τη βέβαιη καταδίκη για απάτη και πλαστογραφία στο Βέλγιο.
«Η εξαπάτηση, η πλαστογραφία και το ψέμα ήταν, στα νιάτα του τουλάχιστον, η δεύτερη φύση του» είχε πει πριν από κάμποσα χρόνια επιφανής συνάδελφός του. Στο Βέλγιο ο Ντε Μαν έγινε αρθρογράφος της «Le Soir» χάρη στις γνωριμίες του θείου του Ανρί, πρών σοσιαλιστή και κατόπιν ένθερμου υποστηρικτή των ναζιστών. Με το τέλος του πολέμου εκλήθη να δώσει εξηγήσεις για τη φιλοναζιστική στάση του, αλλά το θέμα δεν έλαβε διαστάσεις. Τότε αποφάσισε να ιδρύσει εκδοτικό οίκο που τον ονόμασε Hermes. Δανείστηκε χρήματα από όπου μπόρεσε, τα οποία και καταχράστηκε πλαστογραφώντας αποδείξεις και παραστατικά. Ο οίκος λειτούργησε επί δύο χρόνια και εξέδωσε ένα μόνο βιβλίο.
Οταν αποκαλύφθηκε η απάτη, ο Ντε Μαν με χρήματα που πήρε από τον πατέρα του έφυγε στις ΗΠΑ για να αποφύγει τη σύλληψη. Στο Βέλγιο δικάστηκε ερήμην και καταδικάστηκε σε φυλάκιση έξι ετών.
Τα ψέματα τα συνέχισε και στην Αμερική. Οταν έληξε η βίζα του, για να πάρει παραμονή ισχυρίστηκε στις Αρχές ότι πραγματικός του πατέρας ήταν ο δωσίλογος θείος του, η κακή φήμη του οποίου είχε επιπτώσεις και στον ίδιο. Σε άλλους έλεγε πως είχε λάβει μέρος στην αντίσταση, αποσιωπώντας φυσικά πως ένας συνάδελφός του στο πολιτιστικό τμήμα της «Le Soir» είχε εκτελεστεί από μέλη της αντίστασης.
Το 1960 έκανε τη διδακτορική διατριβή του στο Χάρβαρντ. Από τότε η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του απογειώθηκε. Πέρασε από σημαντικά πανεπιστήμια, από το Κορνέλ και το Τζονς Χόπκινς, για να καταλήξει στο Γέιλ, όπου τον θαύμαζαν οι πάντες: φοιτητές, συνάδελφοι, φίλοι και αντίπαλοι ως το τέλος της ζωής του.
Η αποδόμηση δεν άλλαξε σε τίποτε την πορεία της λογοτεχνίας, ενώ η σημασία της στην εξέλιξη των ανθρωπιστικών σπουδών υπήρξε περιορισμένη - για να το πούμε επιεικώς. Η βασική ένσταση όσων την απέρριπταν ήταν ότι με την αποδόμηση άνοιξε ο δρόμος για την επικράτηση του σχετικισμού, τον οποίο ωστόσο θα επέβαλλε ο μεταμοντερνισμός, δηλαδή η άλλη πλευρά του σχετικισμού, που το κοινωνικό υπόβαθρό του είναι ο κομφορμισμός.
Το ειδικό ενδιαφέρον για τα ελληνικά πράγματα εντοπίζεται στο ότι η αποδόμηση επέδρασε σε ένα τμήμα της ακαδημαϊκής κοινότητας στη χώρα μας, ασχέτως του ότι ελάχιστοι πλέον της δίνουν σημασία. Τα ίχνη της όμως στον κριτικό λόγο και στην ορολογία, που οδηγούν στο κακόζηλο γράψιμο, τα βρίσκει δυστυχώς κανείς και σε σημερινά κείμενα.
Evelyn Barish
The Double Life of Paul de Man
Εκδόσεις Liveright, 2014,
σελ. 534, τιμή 35 ευρώ
«Μερικούς μπορείς να τους εξαπατάς για πάντα. Για ένα διάστημα μπορείς να εξαπατήσεις τους πάντες. Αλλά δεν μπορείς να εξαπατάς τους πάντες για πάντα». Αυτά έλεγε πριν από δύο αιώνες ο Αβραάμ Λίνκολν και οι αφορμές να τα θυμάται κανείς δεν λείπουν. Ωστόσο το για πόσο διάστημα μπορείς να εξαπατάς τους πάντες ή να κρύβεις την αλήθεια μπορεί να διαρκέσει μια ολόκληρη ζωή. Αυτό συνέβη με τον Πολ ντε Μαν, επιφανή ακαδημαϊκό δάσκαλο, θεωρητικό της αποδόμησης, με κύρος ακόμη μεγαλύτερο και από του Ζακ Ντεριντά που εισήγαγε τον όρο. Οι απόψεις του όχι μόνον έκαναν άνω-κάτω την ακαδημαϊκή κοινότητα σε όλο τον κόσμο αλλά και πλήθος κριτικοί και θεωρητικοί της λογοτεχνίας τις επαναλάμβαναν συνεχώς στις δεκαετίες του 1970 και του 1980.
Το 1983, που αυτή η «ιερή αγελάδα» της «θεωρίας» αποχαιρετούσε τα εγκόσμια, ουδείς φανταζόταν ότι τέσσερα χρόνια αργότερα κάποιοι σκαλίζοντας το παρελθόν θα ανακάλυπταν πλήθος σκελετούς που απέκρυπτε επιμελώς επί σαράντα χρόνια.
Το πλεκτό άρχισε να ξηλώνεται το 1987 όταν αποκαλύφθηκε ότι από το 1941 ως το 1942 ο Πολ ντε Μαν στο κατεχόμενο Βέλγιο δημοσίευσε διακόσια φιλοναζιστικά άρθρα στη γαλλόφωνη εφημερίδα Le Soir και τη φλαμανδική Het Flaamische Land, που αμφότερες ελέγχονταν τότε από τους ναζιστές. Τα άρθρα προκάλεσαν σοκ στους πολυπληθείς θαυμαστές του και ανάμεσά τους και στην Εβελιν Μπάρις, καθηγήτρια του City University της Νέας Υόρκης. Η τελευταία αποφάσισε να κάνει μια μικρή έρευνα σχετικά με το θέμα και να γράψει δυο-τρία άρθρα.
Το αποτέλεσμα ήταν η έρευνα να διαρκέσει δύο σχεδόν δεκαετίες και να οδηγήσει σε ένα ογκώδες βιβλίο, τη βιογραφία του Ντε Μαν. Οι αποκαλύψεις της Μπάρις ξεπερνούν κάθε φαντασία. Για την ειρωνεία του πράγματος αυτόν τον γκαουλάιτερ της αποδόμησης θα τον «αποδομούσαν» στη χώρα όπου αναδείχθηκε: τις ΗΠΑ. Και όχι όσον αφορά το έργο του (η αποδόμηση άλλωστε δεν είναι της μόδας από τη δεκαετία ακόμη του 1990) αλλά τη ζωή του.
Ο νεαρός που έφθανε στην Αμερική το 1948 ήταν ωραίος, ευφυής, πολύγλωσσος, γοητευτικός. Η διάσημη συγγραφέας και κριτικός Μαίρη Μακάρθι έπεσε θύμα της γοητείας του και κατά πάσα πιθανότητα έγινε ερωμένη του.
Εστειλε μια υμνητική συστατική επιστολή στο Κολέγιο Bard και ο Ντε Μαν προσελήφθη να διδάξει για έναν χρόνο. Εκεί συνδέθηκε ερωτικά με τη φοιτήτρια Πατρίτσια Κέλι και πολύ σύντομα την παντρεύτηκε. Ουδείς μπορούσε να φανταστεί ότι ήταν ήδη παντρεμένος στο Βέλγιο και ότι είχε μάλιστα και τρία παιδιά. Οπως επίσης και το ότι κατέφυγε στην Αμερική για να αποφύγει τη βέβαιη καταδίκη για απάτη και πλαστογραφία στο Βέλγιο.
«Η εξαπάτηση, η πλαστογραφία και το ψέμα ήταν, στα νιάτα του τουλάχιστον, η δεύτερη φύση του» είχε πει πριν από κάμποσα χρόνια επιφανής συνάδελφός του. Στο Βέλγιο ο Ντε Μαν έγινε αρθρογράφος της «Le Soir» χάρη στις γνωριμίες του θείου του Ανρί, πρών σοσιαλιστή και κατόπιν ένθερμου υποστηρικτή των ναζιστών. Με το τέλος του πολέμου εκλήθη να δώσει εξηγήσεις για τη φιλοναζιστική στάση του, αλλά το θέμα δεν έλαβε διαστάσεις. Τότε αποφάσισε να ιδρύσει εκδοτικό οίκο που τον ονόμασε Hermes. Δανείστηκε χρήματα από όπου μπόρεσε, τα οποία και καταχράστηκε πλαστογραφώντας αποδείξεις και παραστατικά. Ο οίκος λειτούργησε επί δύο χρόνια και εξέδωσε ένα μόνο βιβλίο.
Οταν αποκαλύφθηκε η απάτη, ο Ντε Μαν με χρήματα που πήρε από τον πατέρα του έφυγε στις ΗΠΑ για να αποφύγει τη σύλληψη. Στο Βέλγιο δικάστηκε ερήμην και καταδικάστηκε σε φυλάκιση έξι ετών.
Τα ψέματα τα συνέχισε και στην Αμερική. Οταν έληξε η βίζα του, για να πάρει παραμονή ισχυρίστηκε στις Αρχές ότι πραγματικός του πατέρας ήταν ο δωσίλογος θείος του, η κακή φήμη του οποίου είχε επιπτώσεις και στον ίδιο. Σε άλλους έλεγε πως είχε λάβει μέρος στην αντίσταση, αποσιωπώντας φυσικά πως ένας συνάδελφός του στο πολιτιστικό τμήμα της «Le Soir» είχε εκτελεστεί από μέλη της αντίστασης.
Το 1960 έκανε τη διδακτορική διατριβή του στο Χάρβαρντ. Από τότε η ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του απογειώθηκε. Πέρασε από σημαντικά πανεπιστήμια, από το Κορνέλ και το Τζονς Χόπκινς, για να καταλήξει στο Γέιλ, όπου τον θαύμαζαν οι πάντες: φοιτητές, συνάδελφοι, φίλοι και αντίπαλοι ως το τέλος της ζωής του.
Η αποδόμηση
Η βιογραφία της Μπάρις, που ερεύνησε και την παραμικρή πτυχή της
ζωής του Ντε Μαν, ήταν επόμενο να υποστεί σχολαστικό έλεγχο και να
εντοπιστούν τα πραγματολογικά και ερμηνευτικά σφάλματά της, που όμως δεν
αναιρούν τα γεγονότα που καταγράφει και τα ντοκουμέντα στα οποία
ανατρέχει. Οσοι οπαδοί του Ντε Μαν έχουν απομείνει θα έλεγαν ότι δεν
πρέπει κανείς να ταυτίζει τον άνθρωπο με το έργο. Τη θεωρία της
αποδόμησης την έχει αντικαταστήσει μια άλλη μόδα: η απομυθοποίηση
προσωπικοτήτων που έκαναν θόρυβο στην εποχή τους. Και ωστόσο τίθεται ένα
κρίσιμο ερώτημα: Μπορεί ένας άνθρωπος που υπήρξε κατά συρροήν απατεώνας
στη ζωή του να μην είναι απατεώνας και στις απόψεις του;
Η αποδόμηση δεν άλλαξε σε τίποτε την πορεία της λογοτεχνίας, ενώ η σημασία της στην εξέλιξη των ανθρωπιστικών σπουδών υπήρξε περιορισμένη - για να το πούμε επιεικώς. Η βασική ένσταση όσων την απέρριπταν ήταν ότι με την αποδόμηση άνοιξε ο δρόμος για την επικράτηση του σχετικισμού, τον οποίο ωστόσο θα επέβαλλε ο μεταμοντερνισμός, δηλαδή η άλλη πλευρά του σχετικισμού, που το κοινωνικό υπόβαθρό του είναι ο κομφορμισμός.
Το ειδικό ενδιαφέρον για τα ελληνικά πράγματα εντοπίζεται στο ότι η αποδόμηση επέδρασε σε ένα τμήμα της ακαδημαϊκής κοινότητας στη χώρα μας, ασχέτως του ότι ελάχιστοι πλέον της δίνουν σημασία. Τα ίχνη της όμως στον κριτικό λόγο και στην ορολογία, που οδηγούν στο κακόζηλο γράψιμο, τα βρίσκει δυστυχώς κανείς και σε σημερινά κείμενα.
Written by Το Ρήγμα που Ενώνει
We are Creative Blogger Theme Wavers which provides user friendly, effective and easy to use themes. Each support has free and providing HD support screen casting.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου