της Μαριλένας Καρρά
Η πολιτική μέσα από την ποίηση. Η ποίηση ως πολιτική.
«Μεγάλωσα σαν γιος καλοστεκούμενων ανθρώπων. Οι γονείς μου μού φορούσαν γιακά, μ” έμαθαν τις συνήθειες εκείνων που έχουν υπηρέτες και με δίδαξαν πώς να διατάζω. Αλλά, όταν μεγάλωσα και είδα γύρω μου, οι άνθρωποι της τάξης μου δεν μ” άρεσαν, το να διατάζω δεν ήταν του γούστου μου, ούτε και το να με υπηρετούν. Γι” αυτό εγκατέλειψα την τάξη μου και συντρόφεψα με τους μικρούς, φτωχούς ανθρώπους…»
Ως προδότης της τάξης του, της αστικής, είχε μάλλον ν’ αναλογιστεί τις πολλαπλές δυσχέρειες που θα τον ακολουθούσαν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Από μια άλλη οπτική, όμως, βρισκόταν σε πλεονεκτική θέση, εν συγκρίσει μ’ άλλους. Είχε εγκαταλείψει πολιτικά την τάξη που πολιτισμικά τον εξέθρεψε, για να υποστηρίξει πολιτικά την τάξη εκείνη που από κοινού με την ανατροπή των ισχυουσών παραγωγικών σχέσεων, όφειλε να επωμιστεί και την ευθύνη μιας πολιτισμικής επανάστασης, που θ’ ανέτρεπε την αστική κουλτούρα. Αυτή η τάξη δεν ήταν άλλη από το προλεταριάτο.
«Ο χειρότερος αγράμματος είναι ο πολιτικά αγράμματος.
Δεν ακούει τίποτα, δεν βλέπει τίποτα, δε μετέχει στην πολιτική ζωή.
Δε δείχνει να γνωρίζει ότι το κόστος διαβίωσης, η τιμή των φασολιών, του αλευριού, του ενοικίου, των φαρμάκων, όλα βασίζονται σε πολιτικές αποφάσεις. Νιώθει ακόμη και περήφανος για την πολιτική του αμορφωσιά, φουσκώνει το στήθος και λέει πως μισεί την πολιτική.
Δε γνωρίζει, ο ηλίθιος, πως απ’ την έλλειψη συμμετοχής του στα κοινά προέρχεται η ύπαρξη της πόρνης, το παρατημένο παιδί, ο κλέφτης και, χειρότερα απ’ όλα, οι διεφθαρμένοι αξιωματούχοι, οι λακέδες των εκμεταλλευτριών πολυεθνικών εταιρειών…».
Ο άνθρωπος του Μπρεχτ, όπως και ο άνθρωπος του Μαρξ, δεν είναι το άτομο που υπόκειται σε αιώνιες, αφηρημένες έννοιες. Δεν είναι το μεμονωμένο άτομο μιας ψυχολογικοποιημένης εκδοχής του «εαυτού». Η συμμετοχή του ανθρώπου στην κοινωνική δραστηριότητα, ακόμη πιο στοιχειωδώς η ύπαρξη του εντός του κοινωνικού ιστού αναδεικνύει την πολιτική ως τόσο «αυτονόητη» όσο και η γλώσσα. Η πολιτική ξεκινάει από τη στιγμή εκείνη που θα παραχθεί ο ελάχιστος λόγος για κάτι που μας αφορά ως σύνολο. Μόνο ένας ερημίτης- ενδεχομένως- δικαιούται να λέει πως δεν τον αφορά η πολιτική…
«Ο κομμουνισμός είναι πραγματικά η ελάχιστη απαίτηση
Αυτό που πιο πολύ απ΄ όλα βρίσκεται κοντά μας, το συνετό, το μέσο.
Εκείνος που ενάντια του είναι τοποθετημένος, δεν είναι
κάποιος που σκέφτεται αλλιώτικα
Μα κάποιος που δε σκέφτεται καθόλου ή απλά
κάποιος που σκέφτεται μονάχα τον εαυτό του.»
Ο όρος «ανθρώπινες κοινωνίες» δεν είναι παρά καταχρηστικός. Οι καπιταλιστικές κοινωνίες δεν είναι κοινωνίες των ανθρώπων, δεν προασπίζονται το δικαίωμα του ανθρώπου στη διαβίωση, στην εργασία αντί τη δουλε(ί)α, στην αυτομόρφωση αντί την εκπαίδευση, στην ελευθερία έναντι της εξουσίας. Οι καπιταλιστικές κοινωνίες είναι κοινωνίες του χρήματος, του πλούτου, της ιεραρχίας, του φασισμού, της εξουσίας, της εξαθλίωσης. Από την άλλη, ο κομμουνισμός ως άρση της ταξικής οργάνωσης των κοινωνιών, ως άρση της οικειοποίησης της εργασίας του εργαζομένου απ’ τα αφεντικά, ως άρση της εξαθλίωσης είναι- μεταξύ άλλων- και για τον Μπρεχτ ο μονόδρομος για την ανακάλυψη των ανθρώπινων κοινωνιών.
«Κι η τέχνη πρέπει, σ” αυτούς τούς καιρούς των Αποφάσεων ν” αποφασίσει. Μπορεί να κάνει τον εαυτό της όργανο μιας μικρής μερίδας ορισμένων πού παίζουν τις θεότητες της μοίρας για τούς πολλούς και πού απαιτούν μια πίστη πού πρέπει πρώτ” άπ” όλα να είναι τυφλή, και μπορεί να σταθεί στο πλευρό των πολλών και να βάλει τη μοίρα τους στα δικά τους χέρια. Μπορεί να παραδώσει τον άνθρωπο στις συγχύσεις, τις αυταπάτες και τα θαύματα, και μπορεί να παραδώσει τον κόσμο στον άνθρωπο. Μπορεί να μεγαλώσει την αμάθεια και μπορεί να μεγαλώσει τη γνώση. Μπορεί να κάνει έκκληση στις δυνάμεις που αποδείχνουν τη δύναμη τους καταστρέφοντας, και στις δυνάμεις πού αποδείχνουν τη δύναμη τους βοηθώντας.»
Η πολιτική είναι η τέχνη των αποφάσεων και ο καιρός των αποφάσεων είναι ο καιρός της κάθε γενιάς. Όμως, υπάρχει ακόμη ένα όριο. Που πρέπει να γκρεμιστεί πρώτο απ’ τα άλλα. Αυτό είναι το όριο μεταξύ τέχνης και ζωής. Η τέχνη της ζωής, η ζωή μέσα από την τέχνη, η τέχνη μέσα στη ζωή, η πολιτική της τέχνης και η τέχνη της πολιτικής είναι τα παράλληλα επίπεδα, τα διαφορετικά στιγμιότυπα του ίδιου τόπου. Κι αυτή η συνειδητοποίηση είναι μια πρώτη επαναστατική κίνηση.
Ο ρεαλισμός του Μπρεχτ.
Ως λογοτέχνης, αλλά και ως θεωρητικός της λογοτεχνίας ο Μπρεχτ υποστήριξε εν πολλοίς το Ρεαλισμό. Τι σημαίνει όμως ρεαλισμός για τον Μπρεχτ; Θα γράψει:
«Ρεαλιστικό σημαίνει: αυτό που ξεσκεπάζει το πλέγμα της κοινωνικής αιτιότητας/ αυτό που αποκαλύπτει τις κυρίαρχες απόψεις σαν απόψεις των κυρίαρχων/ αυτό που γράφει από την πλευρά της τάξης εκείνης, η οποία για τις χειρότερες αντιξοότητες που αντιμετωπίζει η ανθρώπινη κοινωνία, έχει έτοιμες τις πιο πλατιές λύσεις/ αυτό που τονίζει τη στιγμή της ανάπτυξης/ αυτό που είναι συγκεκριμένο και καθιστά δυνατή την αφαίρεση».
Ο ορισμός αυτός του Μπρεχτ είναι σαφέστατα πολύ διαφορετικός από τον ορισμό του ρεαλιστικού αστικού μυθιστορήματος στις αρχές του 19ου αιώνα. Χαρακτηριστική προσέγγιση του ρεαλισμού του 19ου αιώνα είναι αυτή του Μπαλζάκ, στο έργο του, Μπάρμπα Γκόριο, όπου ο λογοτέχνης καθιστά σαφές ότι το κεντρικό αισθητικό δόγμα του νέου λογοτεχνικού ρεύματος είναι η αληθοφάνεια, καθώς και η «συστηματική παρατήρηση και προσεκτική αναπαραγωγή της ελάχιστης λεπτομέρειας και του τοπικού χρώματος». Από την άλλη, ο παραπάνω ορισμός απομακρύνεται και από τις αισθητικές απόψεις του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, όπως κυρίαρχα διατύπωσε ο Γκ. Λούκατς. Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός επέλεξε να απεικονίσει την επανάσταση- με την ευρεία έννοια φυσικά- δίνοντας μεγάλη έμφαση στο περιέχομενο, αλλά απορρίπτοντας κάθε μορφική αλλαγή. Ο ίδιος ο Λένιν είχε πει ότι η τέχνη οφείλει να είναι ευανάγνωστη, προσιτή και παραδοσιακή και στο πλαίσιο αυτού του αξιώματος το κίνημα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού παρέμεινε προσκολλημένο στα ίδια μορφικά πρότυπα, αντιμετωπίζοντας μάλιστα κάθε αλλαγή της φόρμας ως έναν επικίνδυνο για την τέχνη φορμαλισμό. Ο Μπρεχτ, όμως, διατυπώνει ξεκάθαρα:
«Ο ρεαλισμός δεν είναι απλά ζήτημα μορφής. Αντιγράφοντας τον τρόπο γραφής αυτών των ρεαλιστών δεν θα ήμασταν πια ρεαλιστές».
Με άλλα λόγια, διακηρύττει ότι κάθε εποχή έχει το δικό της ρεαλισμό.
Xitrun
Η πολιτική μέσα από την ποίηση. Η ποίηση ως πολιτική.
«Μεγάλωσα σαν γιος καλοστεκούμενων ανθρώπων. Οι γονείς μου μού φορούσαν γιακά, μ” έμαθαν τις συνήθειες εκείνων που έχουν υπηρέτες και με δίδαξαν πώς να διατάζω. Αλλά, όταν μεγάλωσα και είδα γύρω μου, οι άνθρωποι της τάξης μου δεν μ” άρεσαν, το να διατάζω δεν ήταν του γούστου μου, ούτε και το να με υπηρετούν. Γι” αυτό εγκατέλειψα την τάξη μου και συντρόφεψα με τους μικρούς, φτωχούς ανθρώπους…»
Ως προδότης της τάξης του, της αστικής, είχε μάλλον ν’ αναλογιστεί τις πολλαπλές δυσχέρειες που θα τον ακολουθούσαν καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Από μια άλλη οπτική, όμως, βρισκόταν σε πλεονεκτική θέση, εν συγκρίσει μ’ άλλους. Είχε εγκαταλείψει πολιτικά την τάξη που πολιτισμικά τον εξέθρεψε, για να υποστηρίξει πολιτικά την τάξη εκείνη που από κοινού με την ανατροπή των ισχυουσών παραγωγικών σχέσεων, όφειλε να επωμιστεί και την ευθύνη μιας πολιτισμικής επανάστασης, που θ’ ανέτρεπε την αστική κουλτούρα. Αυτή η τάξη δεν ήταν άλλη από το προλεταριάτο.
«Ο χειρότερος αγράμματος είναι ο πολιτικά αγράμματος.
Δεν ακούει τίποτα, δεν βλέπει τίποτα, δε μετέχει στην πολιτική ζωή.
Δε δείχνει να γνωρίζει ότι το κόστος διαβίωσης, η τιμή των φασολιών, του αλευριού, του ενοικίου, των φαρμάκων, όλα βασίζονται σε πολιτικές αποφάσεις. Νιώθει ακόμη και περήφανος για την πολιτική του αμορφωσιά, φουσκώνει το στήθος και λέει πως μισεί την πολιτική.
Δε γνωρίζει, ο ηλίθιος, πως απ’ την έλλειψη συμμετοχής του στα κοινά προέρχεται η ύπαρξη της πόρνης, το παρατημένο παιδί, ο κλέφτης και, χειρότερα απ’ όλα, οι διεφθαρμένοι αξιωματούχοι, οι λακέδες των εκμεταλλευτριών πολυεθνικών εταιρειών…».
Ο άνθρωπος του Μπρεχτ, όπως και ο άνθρωπος του Μαρξ, δεν είναι το άτομο που υπόκειται σε αιώνιες, αφηρημένες έννοιες. Δεν είναι το μεμονωμένο άτομο μιας ψυχολογικοποιημένης εκδοχής του «εαυτού». Η συμμετοχή του ανθρώπου στην κοινωνική δραστηριότητα, ακόμη πιο στοιχειωδώς η ύπαρξη του εντός του κοινωνικού ιστού αναδεικνύει την πολιτική ως τόσο «αυτονόητη» όσο και η γλώσσα. Η πολιτική ξεκινάει από τη στιγμή εκείνη που θα παραχθεί ο ελάχιστος λόγος για κάτι που μας αφορά ως σύνολο. Μόνο ένας ερημίτης- ενδεχομένως- δικαιούται να λέει πως δεν τον αφορά η πολιτική…
«Ο κομμουνισμός είναι πραγματικά η ελάχιστη απαίτηση
Αυτό που πιο πολύ απ΄ όλα βρίσκεται κοντά μας, το συνετό, το μέσο.
Εκείνος που ενάντια του είναι τοποθετημένος, δεν είναι
κάποιος που σκέφτεται αλλιώτικα
Μα κάποιος που δε σκέφτεται καθόλου ή απλά
κάποιος που σκέφτεται μονάχα τον εαυτό του.»
Ο όρος «ανθρώπινες κοινωνίες» δεν είναι παρά καταχρηστικός. Οι καπιταλιστικές κοινωνίες δεν είναι κοινωνίες των ανθρώπων, δεν προασπίζονται το δικαίωμα του ανθρώπου στη διαβίωση, στην εργασία αντί τη δουλε(ί)α, στην αυτομόρφωση αντί την εκπαίδευση, στην ελευθερία έναντι της εξουσίας. Οι καπιταλιστικές κοινωνίες είναι κοινωνίες του χρήματος, του πλούτου, της ιεραρχίας, του φασισμού, της εξουσίας, της εξαθλίωσης. Από την άλλη, ο κομμουνισμός ως άρση της ταξικής οργάνωσης των κοινωνιών, ως άρση της οικειοποίησης της εργασίας του εργαζομένου απ’ τα αφεντικά, ως άρση της εξαθλίωσης είναι- μεταξύ άλλων- και για τον Μπρεχτ ο μονόδρομος για την ανακάλυψη των ανθρώπινων κοινωνιών.
«Κι η τέχνη πρέπει, σ” αυτούς τούς καιρούς των Αποφάσεων ν” αποφασίσει. Μπορεί να κάνει τον εαυτό της όργανο μιας μικρής μερίδας ορισμένων πού παίζουν τις θεότητες της μοίρας για τούς πολλούς και πού απαιτούν μια πίστη πού πρέπει πρώτ” άπ” όλα να είναι τυφλή, και μπορεί να σταθεί στο πλευρό των πολλών και να βάλει τη μοίρα τους στα δικά τους χέρια. Μπορεί να παραδώσει τον άνθρωπο στις συγχύσεις, τις αυταπάτες και τα θαύματα, και μπορεί να παραδώσει τον κόσμο στον άνθρωπο. Μπορεί να μεγαλώσει την αμάθεια και μπορεί να μεγαλώσει τη γνώση. Μπορεί να κάνει έκκληση στις δυνάμεις που αποδείχνουν τη δύναμη τους καταστρέφοντας, και στις δυνάμεις πού αποδείχνουν τη δύναμη τους βοηθώντας.»
Η πολιτική είναι η τέχνη των αποφάσεων και ο καιρός των αποφάσεων είναι ο καιρός της κάθε γενιάς. Όμως, υπάρχει ακόμη ένα όριο. Που πρέπει να γκρεμιστεί πρώτο απ’ τα άλλα. Αυτό είναι το όριο μεταξύ τέχνης και ζωής. Η τέχνη της ζωής, η ζωή μέσα από την τέχνη, η τέχνη μέσα στη ζωή, η πολιτική της τέχνης και η τέχνη της πολιτικής είναι τα παράλληλα επίπεδα, τα διαφορετικά στιγμιότυπα του ίδιου τόπου. Κι αυτή η συνειδητοποίηση είναι μια πρώτη επαναστατική κίνηση.
Ο ρεαλισμός του Μπρεχτ.
Ως λογοτέχνης, αλλά και ως θεωρητικός της λογοτεχνίας ο Μπρεχτ υποστήριξε εν πολλοίς το Ρεαλισμό. Τι σημαίνει όμως ρεαλισμός για τον Μπρεχτ; Θα γράψει:
«Ρεαλιστικό σημαίνει: αυτό που ξεσκεπάζει το πλέγμα της κοινωνικής αιτιότητας/ αυτό που αποκαλύπτει τις κυρίαρχες απόψεις σαν απόψεις των κυρίαρχων/ αυτό που γράφει από την πλευρά της τάξης εκείνης, η οποία για τις χειρότερες αντιξοότητες που αντιμετωπίζει η ανθρώπινη κοινωνία, έχει έτοιμες τις πιο πλατιές λύσεις/ αυτό που τονίζει τη στιγμή της ανάπτυξης/ αυτό που είναι συγκεκριμένο και καθιστά δυνατή την αφαίρεση».
Ο ορισμός αυτός του Μπρεχτ είναι σαφέστατα πολύ διαφορετικός από τον ορισμό του ρεαλιστικού αστικού μυθιστορήματος στις αρχές του 19ου αιώνα. Χαρακτηριστική προσέγγιση του ρεαλισμού του 19ου αιώνα είναι αυτή του Μπαλζάκ, στο έργο του, Μπάρμπα Γκόριο, όπου ο λογοτέχνης καθιστά σαφές ότι το κεντρικό αισθητικό δόγμα του νέου λογοτεχνικού ρεύματος είναι η αληθοφάνεια, καθώς και η «συστηματική παρατήρηση και προσεκτική αναπαραγωγή της ελάχιστης λεπτομέρειας και του τοπικού χρώματος». Από την άλλη, ο παραπάνω ορισμός απομακρύνεται και από τις αισθητικές απόψεις του σοσιαλιστικού ρεαλισμού, όπως κυρίαρχα διατύπωσε ο Γκ. Λούκατς. Ο σοσιαλιστικός ρεαλισμός επέλεξε να απεικονίσει την επανάσταση- με την ευρεία έννοια φυσικά- δίνοντας μεγάλη έμφαση στο περιέχομενο, αλλά απορρίπτοντας κάθε μορφική αλλαγή. Ο ίδιος ο Λένιν είχε πει ότι η τέχνη οφείλει να είναι ευανάγνωστη, προσιτή και παραδοσιακή και στο πλαίσιο αυτού του αξιώματος το κίνημα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού παρέμεινε προσκολλημένο στα ίδια μορφικά πρότυπα, αντιμετωπίζοντας μάλιστα κάθε αλλαγή της φόρμας ως έναν επικίνδυνο για την τέχνη φορμαλισμό. Ο Μπρεχτ, όμως, διατυπώνει ξεκάθαρα:
«Ο ρεαλισμός δεν είναι απλά ζήτημα μορφής. Αντιγράφοντας τον τρόπο γραφής αυτών των ρεαλιστών δεν θα ήμασταν πια ρεαλιστές».
Με άλλα λόγια, διακηρύττει ότι κάθε εποχή έχει το δικό της ρεαλισμό.
Xitrun
Written by Το Ρήγμα που Ενώνει
We are Creative Blogger Theme Wavers which provides user friendly, effective and easy to use themes. Each support has free and providing HD support screen casting.
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου